Lale i Sose

 Reših da se malo edukujem i da naučim zašto su Banaćani Lale i Sose. Red bi bio, s obzirom da obožavam moju Vojvodinu.

Iako se za Srbe starosedeoce u Banatu kaže da su Lale, objašnjenje tog pojma neki teoretičari vezuju za prostor severa Banata i Bačku. Za nastanak nadimka Lala postoji više objašnjenja, legendi, kao i tumačenja koja imaju svoja uporišta u tradiciji. Ipak, najčešće priče idu do vremena Marije Terezije i Srba graničara u tadašnjoj Austro-Ugarskoj, kaže Srđan Sivčev, istoričar iz Kikinde.

"Postoji legenda da je carica Marija Terezija okupila banatski, bački i sremski puk, regimentu, svoje verne vojnike – graničare, i da je za vernu službu medaljama odlikovala Bačvane i Sremce. Međutim, za Banaćane više nije bilo medalja. Carica se u tom nezgodnom trenutku odlučila da skupocenu ogrlicu u obliku lale pokloni upravo banatskim vojnicima".

Još jedno često pominjano tumačenje opet se vezuje za caricu Mariju Tereziju. Ugledavši stasite, korpulentne Banaćane, carica je rekla "Šta će meni lale, evo mojih lala", poistovetivši graničare - junake sa omiljenim cvećem. Prema rečima Srđana Sivčeva istorija je sklonija činjenicama koje ukazuju na tradiciju i etno-motive, detalje sa autentične banatske muške nošnje.

"Prema motivima na odevnim predmetima, predmetima u domaćinstvu, ali i oruđu i oružju, Srbi u Banatu su često imali izvezen ili izrezbaren cvetni motiv lale".

Očigledno je ovaj cvet bio u staro vreme u velikoj modi. Svakako zbog svojih čudesnih boja i još više zbog tadašnje retkosti i skupoće.

Karakterističan je cvet lala koji se nalazi na muškoj nošnji, najčešće na pantalonama, čakširama, ali i na prslucima. Ono što je zanimljivo je da se taj motiv gotovo nikada ne nalazi na ženskoj banatskoj nošnji.

Vuk je u "Srpskom rečniku" za reč "Lale" zapisao:

"Lale f.pl. ponajviše u pesmama: Lale i veziri: Turci braćo, Lale i veziri - Lale šćau biti Bugarin a - bude njega Lale i vojvode".

 Objašnjenje iz "Rečnika hrvatskog ili srpskog jezika", izdatog u Zagrebu 1898-1903. se za reč Lala kaže da je tursko-persijskog porekla i da u tim jezicima znači velikaša, dvoranina.

Dakle, sasvim je verovatno da su u tursko vreme (od 1552. do 1716. godine) Turci u Banatu, zalazeći u kuće imućnijih srpskih porodica, prizivali domaćina sa Lalo i da je taj naziv među Srbima ostao, odomaćio se, pa su i oni međusobno počeli na ovaj način da se oslovljavaju.

Radomir Subotić u knjizi "Nasmejana Vojvodina" izričito kaže da je naziv Lala izveden od reči zemljak.

Tako je zemljak preveden u landsman. Nemačko landsman Srbi su izgovarali kao lačman. Tepajući, lačman je prešao u laća, a laća u Lala!

Postoji i priča da su Nemci, kolonizirajući se u Banatu, čuvši banatski otegnut, razvučen govor imali osjećaj da ljudi ne govore, već tepaju.

Nemački tepanje, kaže se lallen.

Govorili su: "oni tepaju" (sie lallen), pa je za one, koji tako govore rođen nadimak: Lale.

S druge strane, opšteprihvaćenog objašnjenja zašto su žene u Banatu dobile nadimak Sosa, zapravo i nema.

Zašto je Sosa – Sosa?! Mora biti da je zato što nedeljom, a nekad i svaki dan kuva sosa.

Malo me razočaralo objašnjenje tj. njegov nedostatak za pojam Sosa, ali šta da se radi. A da volim da jedem sos, to ne poričem.

Eto toliko o tome.

30.11.2021.

Crkva Snežne Gospe na Tekijama u Petrovaradinu

Crkva Snežne Gospe na Tekijama je crkva i najveće marijansko svetilište(marijansko svetilište je svetilište posvećeno Blaženoj Devici Mariji) u Srbiji. Arapska reč „tekija“ označava mirno počivalište(mesto fizičkog i mentalnog odmora), obično pored puteva i uvek pored dobre vode. Crkva je rimokatolička.

Prema predanju, na mestu sadašnje crkve nalazila se srednjovekovna hrišćanska bogomolja posvećena Devici Mariji, koju su Turci srušili 1526. godine. Turci su u 16. veku sagradili drvenu džamiju sa minaretom i malu tekiju sa dva derviša po kojoj je dobila ime.

Crkva Snežne Gospe podignuta je u znak velike pobede hrišćanstva nad islamom i velike bitke na Vezircu 5. avgusta 1716. godine, u kraćoj borbi nedaleko od crkvice Bezgrešnog začeća Blažene Device Marije. Uveren da je pobeda nad osvajačem izvojevana zaslugom Device Marije, princ Eugen Savojski poklonio je petrovaradinskoj crkvi Bezgrešnog začeća Blažana Device Marije, ikonu Bogorodice sa detetom - Isusom u naručju, koju je do tada kao svetinju nosio u ratne pohode i pred njom se molio za pomoć sa neba za svoju vojsku. Zbog svoje čudotvornosti, ova je ikona s vremenom postala predmetom izuzetnog poštovanja, a praznik Snežne Gospe - danom najvećeg hodočašća u ovo marijansko svetilište u Petrovaradinu kako od strane katolika, tako i pravoslavaca i ostalih hrišćana među kojima je ovo svetilište veoma poštovano. 

Gospi se obično moli za zdravlje, za srećan porod, za sreću obitelji i tako dalje i za samo fizičko zdravlje i duhovno. Postoje svedočanstva u samoj crkvi, kod izlaznih vrata, gde su ljudi ostavljali spomen na ozdravljenje, kao zahvalu Gospi.

Sadašnja crkva (u neogotskom stilu, sa dva tornja i tri zvona u jednom) sagrađena je 1881. godine.

Na zadnje kube je postavljen krst i polumesec kao znak da bogomolja pripada dvema religijama. Polumesec je položen ispod krsta, kao simbol pobede hrišćanstva nad islamom avgusta 1716.

Prema jednoj priči, noć pred bitku bila je toliko jaka oluja, da je čak i sneg pao, što je stvorilo paniku u turskim redovima. Međutim, meteorološka istraživanja kazuju da ipak nije bilo reči o snegu, iako su vremenske prilike te godine bile vrlo nepovoljne. Leta su 1715. i 1716. bila izuzetno hladna, zime oštre, pa su mnogi iz severnih krajeva bežali na jug. Moguće je da je Turcima inje ličilo na sneg.

Spomen na ovu veličanstvenu pobedu čuvaju nazivi predela na kojima se bitka vodila. To su Alibegovac, Tatarsko brdo, Puckaroš, Zanoš, Karagač i Trandžament. 

28.11.2021.

Bačka tvrđava

 Bačka tvrđava je srednjovekovna tvrđava u Vojvodini. Nalazi se kod grada Bača. Regija Bačka je dobila ime po ovom gradu.

Prvi tragovi o Baču potiču iz perioda cara Justinijana I, kada car pominje Bač u svom pismu iz 535. godine. Bač je prema nekim letopisima bio i Avarska tvrđava (873. godine). Reč Bač to upravo i znači. Za vreme vladavine Arpadovića postaje kraljevski grad i središte biskupije. Godine 1241. Bač su razorili Mongoli.

 Tvrđava Bač nakon toga predstavlja vojno utvrđenje nekada moćnih ugarskih vladara. Nastanak zamka datiran je u razdoblje 1338 – 1342. godine, u vreme ugarskog kralja Karla Roberta, a svoj konačni oblik dobija tek u 15. veku.

Bačka tvrđava je najbolje očuvano utvrđenje na području Vojvodine, podignuto na nekadašnjem ostrvu između reke Mostonge i jednog od njenih rukavaca.

Tvrđava spada u tzv. vodene gradove, jer je sa svih strana bila opasana rekom, a prilazilo joj se pokretnim mostom. Obimne radove na rekonstrukciji zamka obavio je nadbiskup Petrus de Varda 1490 – Godine 1495.. On je obnovio utvrđenje i grad, ali je i proširio reku Mostongu kako bi omogućio brodovima sa Dunava da dođu do tvrđave. 

U potpunosti je obnovljena 1961. godine i predstavlja jedno od najboljih ostvarenja vojne arhitekture 15. veka na području nekadašnje ugarske države. Od rezidencionih zdanja zamka preostala su samo u arheološkim tragovima ona koja su se oslanjala na severoistočni bedem. Tom kompleksu, pripadaju i dobro očuvani ostaci kapele, građene u stilu gotike, koja je podignuta na etaži susedne kružne kule.

Prema kategorizaciji Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Bačka tvrđava je proglašena za dobro od izuzetnog nacionalnog značaja. 

Ostaci ove veličanstvene tvrđave, ostavili su veliki utisak na mene...vredi je opet obići.

07.03.2021.

Popovičko jezero

Popovičko jezero je malo, lepe smaragdne boje i nalazi se kraj vikend-naselja Popovica, nedaleko od izletišta.Do jezera se stiže laganom šetnjom kroz šumu, tzv. Jezerskim putem, okruženo je šumom i odlično mesto za odmor, mada nema klupa gde bi se moglo sesti. Možda baš zbog toga se ima osećaj da ste negde daleko od civilizacije.

U jezeru se mresti šaran, a ukoliko se približite vodi, primetićete brojna jata riblje mlađi. Kao mrestilište, ono je zaštićeno i pecanje je strogo zabranjeno.

Pravi mali raj na dohvat ruke, jer se do njega lako dolazi bilo autobusom, bilo kolima i malo pešačenja😉. 

21.11.2021.

Dunavski park, jermenska crkva

 Najlepši novosadski park sa preko 250 biljnih vrsta nalazi se u samom centru grada, a prostire se na 33.695 kvadratnih metara. Park se nalazi pod zaštitom Republičkog zavoda za zaštitu prirode.

Uređenje zemljišta za Dunavski park započeto je 1895. godine na velikoj livadi gde su se do tada održavali veliki godišnji vašari. Stoga je i ledina na kojoj je počelo uređenje parka zvala vašarište.

Ipak, ova zelena oaza i dalje krije poneku tajnu, koja je nepoznata većini građana. U osnovi je njegov centralni motiv - jezero sa ostrvom Eržebet i žalosnom vrbom. Sve do 2015. godine, simbol parka će biti par labudova Isa i Bisa.

 Veliki broj Novosađana i posetilaca svakodnevno prošeta stazama koje su pločane nagrobnim pločama iz Jermenske crkve srušene 1963. godine. Stručnjaci pretpostavljaju da se tu nalazi barem deo nagrobne ploče ktitora Jermenske crkve Jovana Čenezija, čija se nadgrobna ploča, sa još nekoliko drugih, nalazila u podu crkve. Jermenska crkva je bila posvećena sv. Grguru Prosvetitelju, nastala je u prvoj polovini XVIII veka, a srušena je 1963. godine. Jermenska crkva(simbol naroda koji se, bežeći od progona, tiho uselio u novosadske ulice u XVIII veku i isto tako tiho i neprimetno nestao iz ovog grada)je srušena prilikom proširenja Bulevara Maršala Tita (današnji Bulevar Mihajla Pupina). Danas na njenom mestu stoji obeležje (hačkar) koje je izrađeno od kamena vulkanskog porekla, iz Jermenije, kao i spomenik kosturnica gde su smešteni ostaci 91 kostura sa jermenskog groblja i četvoročlane jermenske porodice Čenezi, kao i više skeletnih ostataka. Arheolozi su nakon rušenja Komunalne banke pronašli kosti sa nekadašnjeg jermenskog groblja, ali i ostatke praistoriskog naselja i druge tragove iz istorije Novog Sada. Kosti su tri godine čuvane i dokumentovane, arheološki artefakti su očuvani i predati muzeju, dok je ostalo što je pronađeno zabetonirano u temeljima zgrade. U istoriji je bilo slučajeva da se kvaliteniji ili skupoceniji materijali sa groblja ili drugih građevina koriste za nove građevine, a ovde se verovatno radi o nesmotrenosti. Mogle bi da se izvade i ugrade kao neki podzid ili poseban deo stepeništa u Dunavskom parku sa jasnom oznakom o čemu se radi. Bilo bi u redu da se postavi ploča sa istorijskim podacima o tome odakle potiču...ovako, za onog koji zna šta predstavljaju raznobojne ploče na stazi, ipak deluje malo neprijatno( da ne kažem morbidno) koračati po njima tek tako... 

20.11.2021.

STARA KUĆA

Na uglu ulica Laze Kostića i Petra Drapšina u Novom Sadu, nalazi se jedinstvena kuća, koja je prepoznata i kao kulturno dobro, ali koja gubi na svojoj vrednosti.

Kuća sa oslikanom fasadom u spisima se prvi put pominje 1906. godine, a dugo vremena o njoj nije bilo poznato ništa. Ipak, uspeli su oni koji se bave gradom i njegovom istorijom da pronađu zapise o ovom jedinstvenom objektu, pa i da saznaju da su vlasnici bili Moro Levenberger i njegova supruga Eugenija Štajnic, dok je autor projekta ostao nepoznat.

Prenosilo se i kao legenda to da ju je navodno izgradio neki novosadski slikar, koji je iz prostora kupole slikao vedute Novog Sada, ali je sve ostalo na pričama pojedinih starijih građana. 

Deluje kao da kuća i njena fasada čekaju da ponovo budu otkrivene, baš kao što je otkrivena osamdesetih godina prošlog veka, kada su je krili slojevi maltera.

Kako se može pročitati na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika Novog Sada, kuću krase raznovrsni dekorativni elementi, poput gotičkog trolista, konzola po ugledu na renesansu, a tu je i kupola prekrivena pločicama od cink-lima. 

Ne može da ostane neprimećena ta ironija da kuća čiji se značaj ističe zbog oslikane fasade, danas, blago rečeno, nema baš lepo uređenu spoljašnost. Umesto dekoracije starije od jednog veka, prolaznici gledaju malter, grafite, te već "ispranu" boju fasade.

Pogled na nju govori o istoriji, ali i sadašnjosti. Kao da je istrgnuta iz istorije i uglavljena među višespratnice. Prkosi modernom dobu, svedoči o svojoj nekadašnjoj lepoti ali i polako gubi trku sa vremenom...Dokle? Hoće li je se konačno neko setiti i povratiti joj stari sjaj i to u gradu koji se toliko diči svojom kulturom? Nadajmo se da hoće.

20.11.2021.

Putovanje je moja bajka

 Znate li kako je počelo moje obilaženje okolnih mesta i Fruške gore? Prvo i osnovno, naravno, obožavam prirodu, da istražujem zanimljiva mesta, da vidim svašta. Zbog nemanja para, nije mi dostupno da idem negde dalje, pa sam počela da "čačkam" najviše Google mapu, uvećavam pa malo levo, malo desno, malo tamo, malo 'vamo...da vidim šta bi bilo zanimljivo, a da nije baš daleko. Iznenadila sam se koliko zapravo ne znam o okolini mesta u kojem živim. U tom svom istraživanju, naletela sam na fenomenalan sajt fruskac.rs koji mi je "otvorio oči" i puno pomogao da odlučim šta želim da vidim i kako da dođem do toga. Eto tako je to počelo...dalje sve ide samo po sebi, samo se nadovezuje, želje da vidim što više interesantnih mesta rastu i dalje. Interesantnih priča o raznim mestima ima mnogo na internetu kojima, naravno, moja radoznalost ne može da odoli. Sve dok se slike ne sortiraju i ne spoje sa tekstom, nema se baš prava pretstava o tome koliko je toga bilo. Zaprepašćenje tek onda nastaje...pa tome nema kraja, idemo dalje! Neka mesta se prosto moraju obići više puta jer su i lepa i interesantna pa se ne može svemu posvetiti pažnja kakvu zavređuju.

Zašto vam sve ovo pričam?

Zato što hoću da pokažem da je priroda lepa, da treba da je čuvamo, da je cenimo i da u stvari ne treba puno para da bi se u njoj uživalo(samo za gorivo, jer negde mora kolima da se ide, iako mnogo toga može i autobusom, a i biciklom ko ima kondicije).

Priroda i dobro društvo leče, znam i vidim to po sebi. Kad nam je sve već tako lepo servirano, kao na tacni, pa što onda ne bi uživali?!

20.11.2021.

Begečka jama

Begečka jama je izletište, ribolovni teren, kupalište i vikend naselje, a nalazi se u Bačkoj kod naselja Begeč. Begačka jama je park prirode i zaštićeno područje kao značajno prirodno dobro II kategorije.

Najznačajniju celinu u ovom Parku prirode predstavlja fluvijalno jezero, sa maksimalnom dubinom od 4 m za koje postoji interesantna legenda. Prema njoj se smatra da je na prostoru današnjeg jezera postojala crkva ugarskog kralja Bele III, koju su Turci željeli da poruše kako bi na tom mjestu podigli selo. Legenda govori i o besu Dunava koji se javio nad takvim činom, kada je silovitom vodenom snagom potopio to naselje, te je ova jama poznata i pod imenom Panonska Atlantida. Priča kaže kako se i danas pri niskom vodostaju i za vrijeme suša može vidjeti vrh crkve koji izranja iz vode.

Ovo mesto je idealno ne samo za pecaroše, već i za nas koji volimo mir, tišinu i netaknutu prirodu. Šetnje i fotografisanje na ovom mestu nikad dosta.

14.11.2021.