Petrovaradinska tvrđava se nalazi u mestu Petrovaradin(koji pripada Novom Sadu) na obali Dunava i obroncima Fruške gore.
Podnožje tvrđave ili Gradić je imao razvijenu zanatsku privredu u početku. Kasnije je tu bio, i veliki broj fotografa, zbog potreba vojske. Početkom 20. veka tu je bilo više od deset foto-studija. Bilo je razvijeno ugostiteljstvo, bilo je nekoliko restorana i kantina, dvorskih sala sa muzikom. Van Gradića, izvan kapija, koje su odvajale gradski deo od seoskog dela Petrovaradina, bila su domaćinstva koja su imala okućnice i koja su se bavila poljoprivredom i oni su snabdevali vojsku.
Na tvrđavi imamo tragove praistorijskog čoveka, a poznato je da je tu bilo utvrđenje još u rimsko doba i kasnije u srednjem veku, sve do perioda Austro-ugarske monarhije koja je sagradila tvrđavu.
Kamen temeljac je položio austrijski princ Kroj. Izgradnja tvrđave, po projektu francuskog vojnog arhitekte Sebastijana Vobana, trajala je punih 88 godina, od 1692. sve do 1780. Izgradnju su vodili austrijski vojni arhitekti. Tvrđava je izgrađena na 122 hektara, na uzvišenju koje dominira okolinom. Bila je neosvojiva za ondašnju ratnu tehniku i već tada je dobila naziv Gibraltar na Dunavu. Kao isključivo vojni objekat, Petrovaradinska tvrđava služila je sve do 1948. godine. Pod zaštitu države stavljena je 1951. godine, od kada predstavlja kulturni i turistički objekat. Pored muzeja, arhiva i niza umetničkih ateljea, poslednjih godina na Petrovaradinskoj tvrđavi održava se muzički festival "EXIT".
Prema ranijim saznanjima, na Petrovaradinskoj tvrđavi prvo ljudsko naselje postojalo je još 4500. godina pre nove ere ali nakon arheoloških otkrića na samom početku istraživanja istorija ovog prostora pomerena je na period 19.000-15.000 godina pre nove ere.
Dominantni položaj Petrovaradinske stene koja izranja iz Fruške gore privlačio je ljude preko šest milenijuma. Početkom I veka pre nove ere područje naseljavaju Kelti, da bi ih dva veka kasnije smenili Rimljani, koji podižu utvrđenje Kusum na području između današnjeg Petrovaradina i Sremske Kamenice. U to vreme se na Petrovaradinskoj steni nalazila osmatračnica za utvrđenu rimsku granicu Limes, koja je odolevala napadima raznih osvajača. Dobro organizovanom signalizacijom, kratka poruka iz ovih krajeva bila bi primljena u Rimu za svega 1 čas i 30-ak minuta. U petom veku čitavo ovo područje razorili su Huni. Padom Zapadnog rimskog carstva 476. godine, Vizantija (Istočno rimsko carstvo) na ovim isturenim tačkama učvrstila je svoje granice in a mestu Kusuma podigli svoje utvrđenje Petrikon.
Prekretnicu u istoriji Petrovaradina predstavlja godina 1235. kada je ugarski kralj Bela IV ovde naselio monahe iz pokrajine Šampanj u Francuskoj.
Petrovaradin postaje sve značajnije naselje, koje se u izvorima tog vremena naziva Varoš Varad.
U srednjem veku ovde je bila rimokatolička opatija i samostan Blažene Device Marije. Opatija je bila čuvena po “sremskom vinu” iz Petrovaradina, koje je bilo svojevrsni brend. Uoči Mohačke bitke 1526. godine nestala je nekadašnja bogata opatija, a sremsko vino je preneto u mađarski grad Tokaj.
Pod vođstvom sultana Sulejmana II Veličanstvenog, Turci osvajaju utvrđeni Petrovaradin 27. jula 1526. godine. Čuveni turski putopisac Evlija Čelebija Petrovaradin naziva “ključem grada Budima”, naglašavajući strateški položaj tvrđave na Petrovaradinskoj steni. Turska vladavina potrajaće 161 godinu i u tom periodu tvrđava zadržava srednjovekovnu formu uz izvesnu adaptaciju i dogradnju.
Rušenjem srednjovekovnih i turskih građevina 1692. godine postavlja se kamen temeljac današnje Petrovaradinske tvrđave. Idejni projekat potiče od francuskog vojnog arhitekte, markiza Sebastijana Vobena, koji je bio jedan od vodećih graditelja modernih tvrđava u Evropi XVII i XVIII veka. Međutim, Voben nikada neće videte ovu tvrđavu. Prema nepotvrđenim izvorima, idejni projekat je ukraden uz pomoć tadašnje špijunaže, a austrijski stručnjaci su ga primenili i modifikovali. Osnova kolosalne građevine imala je više naglašenih delova – Gornja tvrđava, Donja tvrđava na severu, odnosno Vaserštat, Hornverk na jugu, Mala tvrđava na ostrvu, odnosno Inselšanac, i Mostobran – Brukšanac.
Stogodišnja izgradnja tvrđave trajala je u doba austrijskih vladara Leopolda I, Josifa I, Karla VI, Marije Terezije i Josifa II.
Kao godina završetka Petrovaradinske tvrđave pominje se 1780, mada su neki radovi potrajali još nekoliko godina. Postaje najsavremenija naoružana tvrđava Austrougarske monarhije. Prostire se na 112 hektara i ima “vodeni grad”, odnosno kanale između bedema koji su po potrebi punjeni vodom iz Dunava, i gornju tvrđavu, koja je danas turistička atrakcija.Veća od nje je samo tvrđava u Verdenu, ali je ona pretrpela znatna oštećenja u Prvom svetskom ratu. Utvrđenje sa posadom je za tadašnju ratnu tehniku bilo neosvojivo, pa je nazvano “Gibraltar na Dunavu”. U vreme Napoleonovih ratova baš u ovoj tvrđavi čuvane su dragocenosti iz Bečke riznice.
Izgradnjom pontonskog mosta (1697-1698) tvrđava se povezuje sa utvrđenim Mostobranom na levoj obali Dunava, gde se razvija naselje sa isprva oko hiljadu stanovnika, koje nazivaju Petrovaradinski šanac. Posle Karlovačkog mira 1699. godine broj stanovnika raste i ono postaje jedno od glavnih pograničnih naselja između Austrije i Turske.
Na bastion Svetog Luja na Petrovaradinskoj tvrđavi smeštena je kula sa velikim satom. Sat je napravljen u Alzasu u Francuskoj i građanima Novog Sada poklonila ga je carica Marija Terezija početkom XVIII veka. Mehanizam rada sata isti je kao i tad, a i dan danas dobro funkcioniše. Navija se ručno i to svaki dan. Već godinama ovaj sat navija stari Novosađanin Lajoš Lukači, koji je za taj volonterski posao dobio Februarsku nagradu Novog Sada. Interesantna činjenica koja se vezuje za ovaj sat jeste da velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute – kako bi lađari na svojim plovilima, ali i stanovništvo mogli sa velike daljine da vide koliko je sati. U to vreme se u Novom Sadu za korišćenje ovog sata naplaćivala satarina. Sat je nekada imao i druge namere, sem pokazivanja vremena. Naime, pored sata se nalazio jedan mehanizam koji se koristio u navigaciji, ali odavno ga nema. Lađari su prateći signalizaciju mogli da znaju da li je moguće proći dalje Dunavom, odnosno da li je rekla prohodna. Samim time i Tvrđava je imala veliku ulogu u kontroli plovidbe Dunavom. Na samom vrhu tornja nalazi se pokazivač strana sveta i vetrokaz iznad kog stoji simbol srca umesto koplja koje se obično nalazi na sličnim građevinama. Još jedna zanimljivost se vezuje za ovaj sat, a to je njegova tačnost. Kad je hladno on kasni nekoliko minuta, a kad je toplo žuri, što verovatno ima veze sa njegovim velikim mehanizmom. Sat je zbog ovoga u šali prozvan “Pijani sat”. Zbog ovog „felera“ dobio je nadimak „pijani sat“, iako vrlo tačno pokazuje vreme sve ove godine, uz neznatno odstupanje – leti koji minut više, a zimi koji minut manje. Naravno, ako se ravnate prema unapred datom uputstvu šta pokazuje mala, a šta velika kazaljka. „Sat datira oko 1750. godine što se poklapa sa dobijanjem privilegija 'Slobodnog kraljevskog grada'. Carica je svoje podanike darivala jednim gospodinom satom koji oni mogu da vide sa novosadske strane i otud objašnjenje zašto velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute. Pre dva i po veka nije bilo toliko važno koliko je minuta tačno, jer se nije živelo toliko brzo kao danas. Njima su bili važniji sati, prema tome, ako je kazaljka koja pokazuje sate veća, ona je bolje vidljiva sa novosadske strane“
Legenda kaže da se ime Petrovaradinske tvrđave sastoji iz tri reči koje zajedno znače “grad na steni čvrst kao vera”
Priče o skrivenom blagu Habzburgovaca, o nemani sa Petrovaradinske tvrđave, enigma malteškog krsta koji se nalazi na zidu jednog „slepog“ hodnika i nagađanje o postojanju tunela ispod Dunava stalne su teme istraživanja i pisanja.
U periodu intenzivne izgradnje Petrovaradinske tvrđave, bilo je angažovano preko 40 hiljada ljudi (najamna radna snaga, zatvorenici, ratni zarobljenici, vojska). Ako pretpostavimo da je za svakog čoveka u toku dana trebalo obezbediti bar tri jajeta, dobija se cifra od 120 hiljada jaja dnevno. To bi svakako bio ogroman teret za lokalno stanovništvo, a ne i jedini. Radilo se u teškim uslovima, bez hrane i lekova. Čak je u Novom Sadu postojala kletva “dabogda ti duša gradila Varadin”, upravo zbog ovih uslova.
Perina pećina se nalazi na Popovici, na fruškogorskom brdu kraj Starih Ledinaca, nedaleko od Novog Sada. Postoje tvrdnje da se podzemnim tunelom može stići od Perine pećine sve do Petrovaradinske tvrđave. Međutim, sve ukazuje na to da je ova pećina u stvari stari zaboravljeni rudnik, koji ima oko 50 metara krivudavog podzemnog kopa. A ko je bio Pera po kojem je pećina dobila ime? Neki kažu da je on bio vlasnik rudnika, a neki kažu se radi o čoveku koji je u njemu izgubio život. Sigurno je samo da su Fruška gora i Petrovaradinska tvrđava isprepletane i neraskidivo povezane – ako ne tunelom od Tvrđave do Perine pećine, a onda svojim istorijama, značajem i nasleđem.
Legenda o izgubljenom blagu u močvari možda bi privukla Indijanu Džonsa, ali neka druga predanja pre bi bila inspiracija za horor filmove, prvenstveno legenda o velikoj zmiji sa Petrovaradina, takozvanoj nemani Peti. Verovalo se da su nakon poraza u bici kod Tekija, Turci za osvetu krišom tokom noći u vrećama doneli mladunčad velikih gmizavaca i pustili ih da seju paniku među vojskom Eugena Savojskog. Priče o alama koje gospodare podzemljem Petrovaradinske tvrđave doživele su pravu ekspanziju početkom XX veka kada su se u narodu pojavile mnoge priče o tragedijama za koje je kriva džinovska zmija sa Petrovaradina.
Četvorospratno podzemlje Tvrđave intenzivno je građeno između 1764. i 1776. Ukupna dužina navodno iznosi 16 kilometara, a moguće je da je stvarna dužina mnogo veća jer se na terenu stiče utisak da je deo podzemlja građen i van okvira koji su obrađeni u dostupnim pisanim dokumentima. Za izgradnju podzemne vojne galerije bio je zadužen vojni major Alfred Šreder. Ovaj jedinstveni sistem imao je predviđene instalacije minskih polja, kao i prostorije za smeštaj vojske i oružja, a sve zarad odbrane Petrovaradinske tvrđave. Procenjivalo se da u vanrednim uslovima podzemne vojne galerije omogućuju nužni smeštaj za oko 30 hiljada ljudi. U pisanim izvorima navodi se podatak o četiri sprata podzemlja, ali istraživanja na terenu dokazuju da ipak postoji izuzetak – još jedan niži nivo. U najvećoj dubini se nalazi mnoštvo velikih gromada okamenjene zemlje, koja je verovatno trebalo da bude iznesena, ali su radovi obustavljeni.
Pričalo se da duboke vertikale i rupe kriju duhove, ljudske skelete sa okovima, ubitačne mehanizme i mistično podzemlje, povezano sa Novim Sadom i Titelskim bregom, gde je po legendi sahranjen Atila Hunski.
Do danas je ostala upamćena legenda o skrivenom blagu Habzburških careva u podzemnim tunelima. Naime, posle poraza od Napoleona 1809. Habzburška monarhija je svoje dragocenosti smestila u najsigurniju tvrđavu carevine. Bio je tu porodični arhiv, careva riznica, državne zlatne i srebrne poluge, kao i rezerve žive neophodne za izradu municije. Blago je navodno i danas skriveno u podzemnoj galeriji, a oni koji u to veruju kao dokaz vide postojanje neobičnog podzemlja sa nepropocionalno velikim ventilacijama, što navodi na postojanje nama nepoznatog dubokog podzemlja u široj okolini ispod čitavog platoa na kojem se danas nalazi novosadska Akademija umetnosti, a ranije kasarna Hornverk.
Ispod jugozapadnog dela Hornverka ka Trandžamentu nalazi se takozvani Veliki lavirint, koji ima i niži nivo, takozvane bastilione. U blizini je slepi hodnik na čijem je desnom zidu u formi reljefa načinjen malteški krst sa dva valjka. Još 70-ih godina prošlog veka ovaj jedinstveni reljef je oštećen. Glavni hodnik lavirinta popločan je opekama i spušta se dalje ka jugozapadu, a velika vlažnost i podzemni izvori doprineli su eroziji poda. Upravo ova erozija otkrila je svodove neke nepoznate građevine koja se nalazi ispod. Za ovaj tunel se pričalo da vodi ispod Dunava, mada je paralelan sa obalom i južno usmeren. Krajem 70-ih godina planirano je sistemsko istraživanje sa preciznim merenjem podzemlja Petrovaradinske tvrđave koje bi možda razotkrilo enigmu malteškog krsta, ali je ove planove sprečilo potapanje dubokog podzemlja do kojeg je došlo usled havarije vodovodnih instalacija.
U centru Novog Sada nekada je postojala Jermenska crkva, koja je srušena 60-ih godina prošlog veka zbog gradnje Bulevara Mihajla Pupina. Ispred crkve nalazio se kockasti spomenik, ispod kojeg se navodno nalazio bunar bez dna iz kojeg se račvaju tuneli. Jedan od njih vodi ka Petrovaradinskoj tvrđavi, dok ostali povezuju centar Novog Sada sa okolnim mestima. Međutim, u istorijskim spisima nema ništa što potkrpljuje ove priče. Navodi se da je prilikom rušenja Jermenske crkve taj spomenik premešten, da su ispod njega tada nađena dva ljudska kostura, a bunaru i veličanstvenim tunelima nije bilo ni traga ni glasa.
Kada je vodostaj Dunava veoma nizak, između Ribnjaka i priobalnih bedema Petrovaradinske tvrđave mogu se pronaći razni ostaci minulih vremena: strugači od kremena, nožići, rimski novčići, fragmenti opeka, grnčarije i keramičke lule. Uzvodno od priobalnih bedema tvrđave mogu se videte veliki kameni blokovi, u formi kocke ili kvadrata, pojedini duži od jednog metra i teški nekoliko tona. Ovi blokovi su teško dostupni, budući da se mogu videti samo pri izuzetno niskom vodostaju koji se dogodi jednom u nekoliko decenija, i to obično u zimskom periodu. Smatra se da su ovi kameni blokovi napravljeni za potrebe dunavskih šajki i luke koja je tu bile za vreme Austrougarske, dok oni najveći potiču od ostataka starog mosta Franca Josifa I. Nasuprot takvom objašnjenju, zaljubljenici u misterije govore da ovi kameni blokovi potiču iz mnogo ranijih vremena. Pretpostavlja se da su ranije bili na suvom, ali da su tokom vremena postepeno klizili niz blagu padinu dunavske obale.
Stvarno mnogo misterija okružuje ovu prelepu tvrđavu, koja je pod zaštitu države stavljena 1951. godine.
Koliko god puta da sam šetala Gradićem i tvrđavom, nikad mi ne dosadi i svaki put se nađe neki propušteni detalj koji me oduševi.
 |
Нема коментара:
Постави коментар