Sviloš

 Malo simpatično sremsko selo, nalazi se na severnim padinama Fruške gore, kroz koje prolazi stari rimski put, doduše proširen i asfaltiran. Sviloš pripada opštini Beočin.

Sviloš se u knjigama spominje 1687. godine, a postoje i drugi podaci da je 1477. godine postojao Veliki i Mali Sviloš, te da su njegovi gospodari bili braća Jakšići. Iskopine koje su nađene u okolini sela dokazuju da Sviloš postoji još od doba Rimljana.

U toku narodnooslobodilačkog rata selo Sviloš, koje je dalo dosta žrtava, je spaljeno. 

Velika žrtva, za tako malo selo. Malo selo ali hrabro. Svilošani su zato postavili spomenik u centru sela kao znak sećanja na svoje hrabre meštane, sa tablama na kojima piše:

U znak sećanja na 149 Svilošana koji su herojski pali u NOR-u i kao žrtva fašističkog terora. Narod sela Sviloša

 

U Evropi misle da su naše planine rodile naš pokret i našu vojsku, a Srem to najubedljivije demantuje. Tito

 (Tito očito nije smatrao Frušku goru za naročitu planinu).

Ovde su bili ratovi, ali ropstvo nikad,

ovde je bilo smrti, ali u slavu života,

sloboda nije obraz istorije, nego tvoj. M. Antić

 

Na zgradi škole nalazi se i spomen ploča sa tekstom:

Palim borcima i žrtvama fašističkog terora iz Sviloša. Sreski odbor Saveza boraca podiže ovu spomen ploču u čast proslave 10-godišnjice Narodne Revolucije

Ugledo se jedan na drugoga,

popadao jedan kraj drugoga,

ta rad ove krasne domovine,

ne žalio niko da pogine.

Branko 29.XI 1951.

Posle rata stanovništvo se bavi poljoprivredom, stočarstvom, voćarstvom, vinogradarstvom i povrtarstvom.

Sviloš danas ima školu do četvrtog razreda, ambulantu, dve prodavnice, pekaru i mesnu kancelariju. U selu živi oko 340 stanovnika.

Ima Sviloš još i čuvenu pekaru sa nadaleko poznatim i hvaljenim hlebom, kao i čardak porodice Bošković, koji je podignut 1916. godine. Danas se ovaj čardak nalazi pod zaštitom države i predstavlja kulturno dobro od velikog značaja. Pažnja koja je posvećena isključivo arhitektonskom izgledu čardaka, svedoči nam o važnosti koju je njegov vlasnik pridavao kukuruzu. 

Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice u Svilošu, je podignuta krajem 17. veka. Proglašena je za spomenik kulture 2005. godine.

Iznad vrata ka zvoniku, nalazi se tekst koji je ispisao ikonopisac u kome se kaže da je „ikonosatas nacrtao i pozlatio. 1855. moler Matej Petrović”.

Postoje dve zanimljive legende kada se govori o Svilošu, selu na severnim padinama Fruške Gore na nadmorskoj visini od 151 metar. Prva legenda kaže da su žitelji Sviloša, koji su se pretežno bavili ovčarstvom, gajili tako dobre ovce da su dobili ime po izuzetno kvalitetnoj vuni koja je ličila na svilu. Druga legenda o nastanku ovog sela je iz kasnijeg perioda. Kada je za vreme svoje vladavine kroz Sviloš prolazila Marija Terezija na kočiji joj je otpao točak. Njenu molbu da se kočija osposobi tadašnji meštani Sviloša su odbili, pa je Marija onda izjavila da u ovom mestu žive svi loši.

Zaključak koji se nameće - ni manjeg mesta ni bogatije istorije.

17.04.2022.

Gospođinci

 Gospođinci se nalaze na dva vodotoka, Maloj i Velikoj Jegričkoj (koje zovu odvajkada Mala i Velika bara). Mala Jegrička nema većeg značaja, ali je Velika Jegrička kanal, severno od naselja koji se uliva u Tisu. Kanal ne služi za neki ozbiljniji saobraćaj, jer nije dovoljno dubok, ali je odličan za lovce i ribolovce, a imaju i malu uređenu plažu. 

Prvi put se selo pominje 1341. godine kao Boldogasszonyfalva (Bogorodičino selo) i etimološki današnje ime sela jasno vuče koren iz tog naziva. Pominje se da je Ugarski kralj Albert u XV veku poklonio to naselje Despotu Đurđu Brankoviću tako da se može reći da su Gospođinci bili deo Srbije čitavih 460 godina pre ostatka Vojvodine. Naselje u današnjem obliku postoji od kraja 18. veka kada su zemunice i poluzemunice zamenjene kućama od naboja, pokrivenim trskom. Prvu školu Gospođinčani su dobili kada je rađena ozbiljna rekonstrukcija sela koje je popaljeno 1848 i 1849. godine. Pre škole selo je imalo i krčmu i prenoćište koje se zvalo “Kod crvenog krsta” . Kasnije je u selu osnovana Srpska čitaonica i pevačko društvo. Početkom XX veka Gospođinci dobijaju mlin i ciglanu, a takođe i Zemljoradničku zadrugu.

 Gospođinci su dali 98 života u II svetskom ratu u borbi protiv okupatora, većim delom u zloglasnoj raciji početkom 1942. godine. Na drvenom koplju barjaka nalaze se pločice sa imenima svih tih junaka, a taj barjak se čuva u pravoslavnoj crkvi tog sela imena “ Prenos moštiju Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana” koja je u u prošlosti bila posvećena Presvetoj Bogorodici (Velikoj ili Maloj Gospojini), pa je tako i naselje dobilo ime. Na sadašnjem mestu Pravoslavna crkva podignuta je 1826-1828. godine. Pavle Beljanski , poznati srpski diplomata i dobrotvor sahranjen je u Gospođincima, u crkvenoj porti.

Selo, ima još jednu crkvu, grko-katoličku koja nosi ime Svetog arhangela Mihaila.  

Arheolozi Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture na potezu Mala bara u Gospođincima, selu na području žabaljske opštine, pronašli su neolitsko naselje koje pripada Starčevačkoj kulturi, podignuto pre 8.000 godina. Materijal koji su arheolozi pronašli odnet je u Muzej Vojvodine u Novom Sadu, a nađene su keramičke posude, kameni alat, figurine koje su predstavljale božanstva neolitskog čoveka.

Spomen park Eskadrila, poznat i pod nazivom Avionsko krilo, nalazi se na mestu vojnog aerodroma iz Drugog svetskog rata, sa kojeg je 1945. godine dejstvovao 423. vazduhoplovni puk prilikom završnih borbi za oslobođenje tadašnje Jugoslavije.

Spomenik palim borcima NOR-a nalazi se u centru Gospođinaca.

Malo selo, sa velikom istorijom, koje vredi posetiti.

10.04.2022.

Eđšeg

Zgrada dvorca je podignuta za stogodišnjicu postojanja streljačkog društva 1890. godine. Zgradu je sagradio zidar Karl Lehrer, po projektu Georga Molnara iz 1889. godine. Dvorac Eđšeg je nekada korišćen kao reprezentativna streljana i kao balska dvorana, a sačinjavaju je tri sporedne i velika centralna dvorana. U dvorcu su takođe bile i prostorije uprave streljačkog društva. Naziv ovog objekta je mađarska reč koja znači „Jedinstvo“ tj. to je naziv sportskog kluba koji je dugo godina bio smeštan u prostorijama Eđšega. Ova kulturna baština je 2012. godine rekonstruisana i u potpunosti opremljena, a 2018. godine Eđšeg je konačno dobio svoju namenu. Postao je još jedan kulturni centar Novog Sada. Prostorije koje čine Kulturnu stanicu odišu šarmom starog Novog Sada u kombinaciji sa savremenim potrebama društva. Vrata kulturne stanice otvorena su svim generacijama, što pokazuje i raznovrsnost programa koji je svakog meseca drugačiji, a svakog meseca obiluje programom koji, u sve većem broju, privlači posetioce. Veliki park koji je okruživao dvorac danas ne postoji. Park je pregrađen, a na jednom njegovom delu su izgrađeni tereni za košarku, dok je drugi deo prelepa bašta pogodna za razne letnje manifestacije. Zdanje u ulici Antona Čehova u Novom Sadu proglašeno je od strane zavoda za zaštitu spomenika kulture za spomenik kulture 2007. godine.

06.04.2022.

Vidikovac Zmajevac

 Vidikovac i izletište Zmajevac se nalazi u Nacionalnom parku Fruška gora, na putu od Iriškog venca ka Crvenom čotu.

Zmajevac je poznat po tome što se sa njega pruža jedan od najlepših pogleda na Banju Vrdnik i veliki deo Srema. Mnogi mledi zaljubljenici u prirodu provode vikend na ovom mestu, prave roštilj i uživaju u prelepoj prirodi Fruške gore.

U okviru izletišta nalazi se Planinarski dom “Zmajevac“ sa restoranom i smeštajem. Dom se nalazi na grebenu Fruške gore, pored asfaltnog puta. Objekat je otvoren 1955. godine. Trenutno je izdat privatnom ugostitelju i služi kao ugostiteljski objekat. Dom je vlasništvo PD "Zmajevac" iz Vrdnika. 

Ovo izletište je opremljeno mnogobrojnim drvenim klupama i stolovima, od kojih su neki natkriveni kao pravi letnjikovci i potpuno usklađeni s okruženjem. Postoje i ozidana ložišta koja olakšavaju pripremu roštilja.

Zmajevac se nalazi na raskršću Partizanskog puta i puta Vrdnik–Rakovac.

06.04.2022.

Futog

Na 6 kilometara od Novog Sada i 82 metra nadmorske visine, nalazi se varoš Futog. Ovo mesto je dobilo ime po vlasniku poseda – porodici Futaki, čuvenoj u XIV veku, a poznato je i od ranije, ali po drugim imenima – Gornje šume, Vodice i Pašnjak za koja je jasno kako su nastala.

Zahvaljujući pronađenim arheološkim nalazištima sa Vodica, Sesija, Pašnjaka, Bokternice i Gornje šume, došlo se do činjenica da naselje Futog datira još iz praistorije. Pronađeni pisani tragovi o Futogu, vode nas čak na početak 13. veka i u tim dokumentima se saznaje da je mesto posedovalo pristanišnu luku i feudalni posed.

Futog počinje da se širi u 14. i 15. veku i izrasta u značajno tržište tekstilnih proizvoda i južnog voća. Negde u drugoj polovini 15. veka, Futogu se dodeljuje status varoši i to zbog svog strateškog i ekonomskog značaja. Ovo naselje je 1456. godine dobilo status grada zahvaljujući Kralju Ladislavu i tada dobija naziv Opidium.

Zanimljiva je informacija o tome da je razvojem poljoprivrede i trgovine, Futog stasao u značajno vašarsko mesto. U to vreme svrstan je i u jedan od najvećih trgovačkih centara Evrope pa je zbog toga u mestu čak nekoliko puta zasedao i Ugarski parlament.

 Futog je bio u posedu porodice Futaki u 14. veku, Job Gorjanski sredinom 15. veka, a tokom Kraljevine Ugarske u periodu od 1696. godine sve do 1868. godine, bira se i Futoški Knez koji je biran jednom godišnje, a imao je samo simboličnu ulogu.

Futogom je rukovodila Kraljevska komora od 1528. do 1703. godine, zatim je u Futogu bilo značajno prisustvo Generala barona Jozefa Nehema, kasnije dolazi u posed grofa Batlera, grofa Cernhausa, Jozefa Odvajera, grofa Frifrih Lorenca Kavrijana, Mihaila Čarnojevića , grofa Andrije Hadika, grofs Brunsvik, a od 1852. do 1921. grof Kotek.

 Futoško vlastelinstvo u vlasništvu porodice Čarnojević u vremenu od 1744. do 1770. godine, bilo je jedno od najvećih u Bačkoj. Grof maršal Hadik je otkupio to vlastelinstvo i po projektu Franciskusa de Paola Manetha, izgradio prelepi dvorac. U nekadašnjem dvorcu je sada smeštena poljoprivredna škola, a ovo prelepo zdanje u Futogu, proglašeno je 2001. godine spomenikom kulture, koji do danas nije značajnije menjao svoj izvorni izgled. Zanimljivo je saznanje da je ispod magistralnog puta bio izgrađen tunel, koji je povezivao crkvu Srce Marijino i sam dvorac. U podrumu ovog reprezanatitivnog objekta pronađeni su ostaci zatvora u kojem je nekada davno bio zatvoren feldmaršal August Fon Makenzen.

Zanimljivo je kako se u dalekoj prošlosti govorilo kako se Petrovaradinski šanac (Novi Sad) nalazi kraj Futoga, što dovoljno govori o važnosti ovog mesta u ono vreme.

 Poslednji vlasnici Futoga, bili su članovi poznate porodice Kotek. Marija i Rudolf Kotek su svojoj varošici ostavili zadužbinu u vidu katoličke crkve Sveto Srce Isusovo.

Neogotička crkva "Srce Isusovo" iz 1908. godine

    Preko puta dvorca je još jedna futoška znamenitost - neogotička katolička crkva "Srce Isusovo". Stogodišnja crkva je ogromnih dimenzija i prelepo dekorisana. Ono što posebno privlači pažnju se predivni vitraži koji predstavljaju jedan od najgrandioznijih vitražnih ansambala u Vojvodini. 

Pravoslavna crkva „Sveti Kuzma i Damjan“ poznata i kao Sveti Vrači, izgrađena je u Futogu 1776. godine. Crkva predstavlja nepokretno kulturno dobro i smatra se spomenikom kulture od izuzetnog značaja. Ikonostas je u Futoškoj crkvi 1799. godine nacrtao Arsenije Teodorović. Nakon rušenja Blagoveštenjske kapele na starom vašarištu u hram je preneta vredna zbirka ikona Pavla Simića.

Poznato je da su Kotekovi u kasnijem periodu izdvojili najviše novca za renoviranje pravoslavne crkve „Sveti Kozma i Damjan“ Sveti Vrači i to izuzetno veliku sumu od 3000 tadašnjih Kruna. Ova dva svetitelja su u narodu poznata i kao Sveti Vrači 

Za period Kotekovog vladanja imanjem i dvorcem vezane su mnoge zanimljivosti, a jedna je da je u ovom dvorcu, nekoliko dana pre Sarajevskog atentata, boravila upravo Kotekova nećaka, princeza Sofija i njen muž, nadvojvoda i prestolonaslednik Franja Ferdinand. 

 Zanimljivo je da je posle Oktobarske revolucije dozvolio velikom broju ruskih belogardejskih porodica da se doseli kod njega u dvorac, ustupivši im jednu celu pomoćnu kuću.

Za dvorac je vezano nekoliko zanimljivih priča. Jedna je da je Johan Štraus, slavni austrijski dirigent, violinista i kompozitor, i „kralj valcera“, bio gost Kotekovih na proputovanju kroz južne delove Habsburške monarhije. Kažu da je 1867. godine u Kotekovom dvorcu komponovao svoj najslavniji valcer „Na lepom, plavom Dunavu“, prethodno čuvši na novosadskom Štrandu kako ovu melodiju zvižduću ljudi koji su se okupljali pored Dunava u „lovu“ na posao („jäger“ znači „lovac“ na nemačkom). Takođe, izgleda da je ovde komponovao i operetu „Jabuka“, koja se odigrava u tadašnjoj „Južnoj Ugarskoj“, a Štraus naglašava da je to u „srpskim krajevima“ u libretu. Opereta opisuje narodne običaje Srba i dvojicu plemića pod imenima Mirko i Vasa Gradinac.

 Krajem II svetskog rata u dvorcu je bila bolnica za ranjenike sa Sremskog fronta. Dvorac u Futogu je jedno od najstarijih zdanja u Vojvodini ovog tipa. Dok širom Vojvodine nailazimo na sablasne ruševine, dvorac u Futogu blista kao kad ga je grof Hadik pre više od dva veka sagradio.

Zavetni krst u Futogu podignut je 1803. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Zavetni krst je postavljen na „nultu tačku” Starog Futoga i od njega i prema njemu, vršila su se sva merenja i verovatno određivali položaj i visina objekata. Spomenik je podigla ugledna futoška porodica Šević čiji je potomak bio episkop Bački Mitrofan Šević. 

Danas je ošte poznata asocijacija pri pomenu Futoga, kupus, čiji su proizođači na daleko poznati po kvalitetu ovog povrća.

Proizvođači kiselog kupusa iz Futoga zvanično su postali Ginisovi rekorderi 2009. po količini skuvane sarme u jednoj posudi: u loncu su uspeli da skuvaju skoro tonu sarmi. 

Mnogo istorije ima ovo malo mesto, koje vredi posetiti.

03.04.2022.