Melenci su naselje u zapadnom delu srednjeg banata, koje se nalazi na teritoriji opštine Grada Zrenjanina. Mesto je imalo različita imena, te su stanovnici imali priliku da žive u naselju pod imenima Melence, Melencze, Mellence dok je naziv ˝Melenci˝ došao tek 1922. godine nedugo nakon ulaska naselja u sastav Kraljevine Jugoslavije. A sve je počelo patentom carice Marije Terezije iz 1751., kojim je dopušteno da se Srbi iz razvojčene potisko-pomoriške granice, koji se nisu odselili za Rusiji, a nisu hteli ni pod vlast feudalnih ugarskih županija, nasele južno od Moriša i istočno od Tise i tu obrazuju neku vrstu autonomne, samo carskim vojnim vlastima podložne, banatske milicije.
Osim nekoliko stotina militarskih porodica koje su se iz graničarskih mesta Pečka, Pavliša, Nadlaka, Bogaroša, Šajtina, Semlaka, Orovilja i Čenada, naselile na mestu čije je ime slavni grof Mersi još 1723. zabeležio kao „Melenci“ ( neki misle po turskoj reči mehlem – lek ), obrazovalo je iste godine naselje koje će krenuti u brzo širenje…
Velikokikindski distrikt je svečano proglašen 14. februara 1776. godine. Pored Melenaca, u sastav distrikta ušla su sledeća mesta: Bašsid, Velika Kikinda, Vranjevo, Jozefovo (Novi Kneževac), Karlovo(Miloševo), Krstur, Kumane, Mokrin i Taraš. Najznačajnija odredba privilegije bila je da distriktska zemlja nikad ne može biti prodata, založena ili na bilo koji način otuđena. Tada Melenci imaju blizu 1800 stanovnika, da bi se za narednih pola veka njihov broj gotovo popeo na preko 5000. Taj porast će biti umereniji, ali uprkos povremenim iseljavanjima i masovnim epidemijama postaće stalan, a 1921. čak blizu 9.500 stanovnika. Sa Mokrinom, Melenci će i pred drugi svetski rat biti jedno od najvećih sela tadašnje Jugoslavije.
Brz porast stanovništva Melenaca doveo je i do njihovog širenja, pa se selo već do kraja 18. veka sastoji od četiri „kvarta“, koji i danas postoje: Srpkanja, Pavliša, Vlaškanja i Čontika.
Ogromna većina njihovih žitelja su ratari i stočari, jer selo ima dosta zemlje (između 27 i 29 hiljada katastarskih jutara), na kojoj dominiraju oranice ali ima i vinograda, bašti, čak i nešto šume. U stalnom porastu je bio i broj zanatlija. Umesto onih 92 iz 1825. godine, 1906. bilo je 321 šnajdera, ćučlija, kolara, kovača i drugih.
Tu je i domaća radinost koje je u krznarstvu i ćilimarstvu dovedena do savršenstva. Suvače i slikovite vetrenjače, pre prvog parnog mlina 1906. predstavljaju važne kapacitete Melenaca, kao i dve ciglane. Uz sve to početkom XX veka u Veliki Bečkerek svakog dana putuje 800-1000 Melenčana. To je rezultat puštanja u saobraćaj pruge Bečkerek-Kikinda 1883. za čiju izgradnju su Melenčani priložili 40 000 forinti, više od Kikinđana ili stanovnika bilo kojeg drugog mesta na ovoj pruzi, osim same države i Torontalske županije.
Melence su formirali u prvoj polovini 18. veka od vojske oslobođeni graničari Pomoriške vojne granice. Naselje je dobilo ime prema već postojećem toponimu - pustari Melence, koja se prvi put pominje na karti Banata iz 1723-1725. godine. Na karti je, na južnoj obali Rusande, ucrtan znak poštanske stanice. Najverovatnije, naselje je osnovano posle 1739. godine, odnosno posle Beogradskog mira. Najveći broj graničara doseljen je iz mesta Pečke(rum. Pecica), ali i iz drugih mesta - Semlaka, Nadlaka, Šajtina, Keveriša, Orovilja i drugih. Godine 1758. selo je imalo oko 300 kuća; kapetan je bio Georgije Novaković, barjaktar Sava Josić a stražmešter Jovan Kostić. Bilo je sedam sveštenika, od kojih petorica iz Pečke, a po jedan iz Jegre i Čanada(rum. Cenad). Selo je imalo školu sa dvanaest učenika; učitelj je bio pop Gavrilo. Uvažavajući sve zasluge vernih i hrabrih srpskih graničara, carica Marija Terezija je, 12. novembra 1774. godine, izdala povelju o osnivanju Kikindskog distrikta.
Melenčani su već na samom početku posvetili veliku pažnju tradicionalnoj kulturi severnih i zapadnih krajeva Evrope, što se lako moglo videti po arhitekturi, izradi platna, krznenoj odeći, devojačkim haljinama i ćilimima, o kojima se čulo širom Evrope u 19. i 20. veku.
Godine 1790. podignuta je i nova crkva u Melencima koju su oslikali Nikola Aleksić i Arsa Todorović.
Bošnjakova vetrenjača, ili mlin na vetar podignuta je na periferiji sela, kraj puta za Bašaid, 1899. godine. Zidana je u kombinaciji opeke i ćerpiča u obliku zarubljene kupe na kojoj je kupasti krov od šindre. Kroz pokretni krov, koji se može „virati“ je nekada prolazila masivna osovina sa krilima za hvatanje vetra, koji je ujedno bio i pogon za pokretanje mehanizma. Krila sada nedostaju, a drveni mehanizam je u velikoj meri oštećen. Unutrašnji prostor je podeljen na prizemlje, dva sprata i potkrovlje, a povezan je unutrašnjim stepeništem. U tavanskom prostoru i gornjem spratu nalazila se konstrukcija, dok su na prvom spratu tri para kamena za mlevenje žita. U prizemlju je bilo isto toliko sanduka u koje je olucima dospevalo brašno. Vrlo je slična vetrenjačama u Čurugu i Belom Blatu i predstavlja redak primer nekada mnogobrojnih objekata ove vrste. Iako je od strane Pokrajinskog zavoda zgrada vetrenjače kompletno obnovljena 1971. godine (osim obnove delova mehanizma mlina), nakon više od trideset godina nekorišćenja, objekat vetrenjače pretrpeo je znatna oštećenja. Postojala je opasnost od totalnog rušenja, te se ukazala potreba za hitnim konzervatorskim radovima na sanaciji konstrukcije i restauraciji oštećenih delova. Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin izradio je projektno-tehničku dokumentaciju rekonstrukcije i statičke sanacije, na osnovu koje su dodeljena sredstava za radove od Ministarstva kulture Republike Srbije. Radovi su izvođeni tokom 2007. godine u dve faze. Prvom fazom obuhvaćeni su radovi na sanaciji temelja i zidova, a drugom fazom izvršena je sanacija krovne konstrukcioje i postavljanje novog krovnog pokrivača od šindre, čime je sprečeno urušavanje ovog retkog primera narodnog graditeljstva. Međutim, opet je prepuštena zubu vremena, ostavljena da propada.
Godine 1869. dobrotvori Josif i Ana Kljajić podigli su najveću znamenitost Melenaca banju Rusandu.
Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Rusanda“ se nalazi na obali najvećeg slanog jezera u Srbiji, u jedinom šumolikom parku u Banatu, bogatom florom i faunom. Od davnina se prepričavaju legende o lekovitosti rusandskog blata. Lekovitost rusandskog blata, odnosno peloida je prvi put potvrđena u Carskoj akademiji u Beču, a očuvana je do dana današnjeg. U sastavu vode koja se koristi ulaze kalcijum, magnezijum, natrijum, natrijum karbonat, natrijum sulfat, sumporna kiselina i brojni drugi lekoviti elementi. Glavne metode lečenja u banji Rusanda su lekovito blato, koje se sakuplja sa dna jezera Rusanda i peloidna terapija, a takođe banja poseduje i jedan termomineralni izvor, iz kog ističe voda prosečne temperature od oko 32 stepena Celzijusa, te se ova voda koristi za različite hidroterapije. Bolesti koje se aktivno leče u banji Rusanda su: kožne bolesti, kao što su dermatitis, akne, psorijaza i ekcemi, različiti problemi sa kičmenim stubom, različiti oblici reumatizma, neurološki problemi, oboljenja perifernog i centralnog nervnog sistema, različite bolesti krvnih sudova, problemi sa mišićnim sistemom, deformacije koje se mogu pojaviti u dečijem uzrastu, posttraumatska stanja, poput stanja nakon preloma koštano – zglobnog aparata ili nakon neke hirurške intervencije, ginekološki problemi, kao što su jake upale ili sterilitet. Dno jezera Rusanda je prekriveno čistim muljem neorganskog porekla, koji ima miris na sumpor – vodonik, a jedno je od najlekovitijih u Srbiji, te je čak u jednom periodu bilo i izvoženo u brojne evropske prestonice.
Park prirode Rusanda se nalazi u blizini Zrenjanina i Novog Bečeja. Odlukom Pokrajinske vlade, a na predlog Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode, od 3. jula 2014. godine proglašeno je za zaštićeno područje druge kategorije od velikog regionalnog značaja.
09.10.2022.
Нема коментара:
Постави коментар