ČEŠKI MAGACIN

„Češki magacin” u Novom Sadu predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Nalazi se u ulici Bulevar Mihajla Pupina 22. U nekadašnjoj industrijskog zoni Novog Sada na Limanu 3 u neposrednoj blizini Dunava, ovaj magacin je izgradila češka država 1921. godine. Koristili su ga čehoslovački privrednici za lagerovanje uglavnom poljoprivrednih proizvoda koje su kupovali u Vojvodini i Dunavom transportovali na sever. Iz Česke su dovozili industrijsku robu za potrebe "Jugočeške", velike jugoslovensko-češke tekstilne firme. 
Zgrada ima pravougaonu osnovu sa podrumskim prostorom i tri etaže, naglašeno dugačke  fasade sa dvanaest vertikala otvora. 

Saradnja i promet roba između država oživeli su posle Prvog svetskog rata, pa je tako Čehoslovačka izgradila gospodarski objekat. On je do danas ostao prepoznatljiv pod nazivom "Češki magacin".  Po usmenom svedočenju nekih savremenika, autor projekta bio je neki, nama danas nepoznati, češki arhitekt. No, bez obzira na ovu nepoznanicu, ovaj objekat pravougaone osnove, sada u okruženju savremene arhitekture, decenijama privlači pažnju prolaznika i veoma zainteresovanih potencijalnih novih korisnika.

U tom delu Grada, u neposrednoj blizini Dunava, otvoren je 1921. godine „Češki magacin”, koji je izgradila Vlada Čehoslovačke da bi tu skladištila robu koju je plasirala u Kraljevini Jugoslaviji, a koju je dopremala Dunavom. Novi Sad se pojavio kao logičan izbor za smeštanje skladišta zbog razvijenog rečnog saobraćaja kroz Dunav. Koristili su ga čehoslovački privrednici za lagerovanje uglavnom poljoprivrednih proizvoda koje su kupovali u Vojvodini i Dunavom transportovali na sever, a iz Čehoslovačke dovozili industrijsku robu. Od 1924. to skladište je bilo u vlasništvu preduzeća „Jugočeška – prva tekstilna fabrika” sa sedištem u Kranju, u Sloveniji, preduzeća osnovanog uz pomoć češkog kapitala. „Jugočeška” je imala veliku prodavnicu u centralnoj novosadskoj Ulici Zmaj Jovinoj (tada Ulica kralja Petra).

Praški velesajam (Pražské vzorkové veletrhy) je dopisom od 12. juna 1924. godine obavestio Savet Grada Novog Sada da je Vlada Čehoslovačke voljna da o svome trošku u zimskoj luci kraj čehoslovačkog skladišta izgradi pristanište i gat i da ga spoji železničkim šinama sa skladištem. Šine bi išle od same obale reke, duž obale, malo uzbrdo prema jugozapadu. Bile bi dugačke oko 150 metara i završavale bi u skretnici gde bi se spajale sa postojećim šinama u skladištu. Do te gradnje nije se došlo.

„Češki magacin” je objekat pravougaone osnove sa naglašenim dimenzijama, finim ritmom visokih, dominantnih plitkih arkada sa izduženim fasadama. Ima drveni trem na fasadi okrnutoj prema Dunavu i monumentalne plitko segmentno konstruisane ulaze koji se otvaraju teškim drvenim kliznim vratima. Prostrani enterijer je izrađen u čeličnoj i drvenoj konstrukciji. Unutar zdanja se nalaze dva reda od jedanaest vitkih stubova, u središtu teretni lift, a u krovu nezaklonjene drvene grede.

U vreme njegovog podizanja „Češki magacin” se nalazio u industrijskoj zoni Novog Sada, industrijskoj i prašnjavoj zoni koja se do šezdesetih godina 20. veka nalazila u zapadnom delu novosadskog predgrađa, a tada je na osnovu Generalnog urbanističkog plana iz 1962. godine izmeštena na severne obode grada. U neposrednoj okolini „Češkog magacina tada je počeo da se gradi urbani prostor stambenih blokova – „Limani”, malo dalje Limanski park, a u neposrednoj blizini su izgrađena dva moderna studentska doma. Tako se „Češki magacin” uklopio u dobro osmišljeni arhitektonsko-urbanistički kompleks izgrađen u skladu sa rešenjima Korbizejove škole arhitekture. „Češki magacin” se danas koristi za smeštaj dela knjižnog fonda Biblioteke Matice srpske. Postojala je ideja da se obnovi i adaptira za potrebe Muzeja arhitekture Vojvodine.65 Proglašen je za Spomenik kulture Odlukom Vlade Republike Srbije od 17. septembra 2001. godine.

Česi su nekada dosta uticali na grad u kojem i danas žive. "Češki magacin" je definitivno najpoznatiji primer. U pitanju je dvospratni objekat u neposrednoj blizini Dunava. Sagradila ga je Čehoslovačka 1921. godine za potrebe skladištenja robe. Godine 2001. on je proglašen za spomenik kulture, a po svojim arhitektonskim karakteristikama spada u grupu najvrednih sačuvanih industrijskih objekata na teritoriji Novog Sada.

Na prostoru današnje Srbije Česi žive skoro dva veka. Masovnije doseljavanje Čeha u Srbiju počelo je u 19. veku. Dve su osnovne grupe doseljenika - u južni Banat i u Srbiju južno od Save i Dunava.

Danas je deo Kreativnog distrikta sa scenom Obnova, a koristi se i za smeštaj dela književnog fonda Biblioteke Matice srpske, mada izgleda poprilično zapušteno i napušteno.

20.07.2022.