Crvena Crkva

Selo Crvena Crkva (mađarski: Vöröstemplom; nemački: Rotkirchen) jedno je od najstarijih naselja na području opštine Bela Crkva. Kada je selo osnovano i za čije se ime osnivanje vezuje, teško je pouzdano reći. Ni najnovije edicije iz mađarskih i turskih arhiva, u tom pravcu, nisu dale očekivane rezultate. Zna se da je postojalo i pre čuvene velike seobe Srba 1690. godine pod vođstvom patrijarha Arsenija Crnojevića (Čarnojevića). Prvi put se pominje u pisanim izvorima još 1660. godine pod nazivom Črvena Crkva, a u toku svoje istorije često je menjala ime.

Kada je 1774. godine austrijski carski revizor Erler sastavio izveštaj za Crvenu Crkvu konstatovao je da pripada Jasenovačkom okrugu, Novopalanačkog distrikta. Mesto je pripadalo vojnoj granici, a stanovništvo je srpsko.

Postoji i vrlo zanimljiva legenda koja govori o postanku ovog sela, kao i značenju njegovog imena. U vreme jedne od, inače brojnih, srpskih bežanja iz stare Hercegovine, ispred turskog zuluma i osvete, na ove prostore pitomog Banata izbegli su, uz ostale, tri brata po imenu Andrija, Belija i Radosav. Zajednička krsna slava bila im je Sveti Pantelejmon Velikomučenik (9. avgust). Mesto, gde će osnovati svoj novi dom, bilo je pod stoletnom cerovom dubravom (šumom). Pošto su prethodno raščistili teren od šumskog rastinja, pristupili su gradnji svojih porodičnih kuća — brvnara, budući da je drvene građe bilo u izobilju. Kao pravi bogobojažljivi hrišćani, ubrzo su izgradili i svoju prvu crkvu od cerovih brvana. Kada bi ih neko, pitao gde žive, braća bi odgovarala -Kod cerove crkve. Tako je naselje, u početku, dobilo ime Cerova Crkva. Vremenom, ono je promenjeno u Črvena Crkva, da bi konačno dobilo današnji naziv Crvena Crkva”. U istoj se legendi, dalje, kaže: “Hodom vremena od Andrije nasta rod (familija) Andrejići, od Belije Belčini i od Radosava Radosavljevići”. Ovu zanimljivu legendu, kao i neke druge, ne bi trebalo olako odbaciti, budući da ona u sebi sadrži i neke verodostojne elemente. Naime, u Crvenoj Crkvi još uvek postoje, posle toliko vekova koji su prošli, rodovi (familije) Andrejići i Radosavljevići. Rod Belčini je, izumuro u prvoj polovini 18. veka s obzirom da su sačuvane matične knjige sela iz 1794. godine, i tamo ih ne pominju. Zanimljivo je, s tim u vezi, da jedan ogranak Andrejića, još uvek nosi nadimak (špicnamen) “Belčini”. Rodovi Andrejići i Radosavljevići za svoju slavu i danas imaju Sv. Pantelejmona, što, po mnogima, ukazuje na njihovo nekadašnje krvno srodstvo, a time legenda dobija istorijsku težinu.

Sadašnji hram Blagoveštenja, četvrti po redu, izgrađen je i osveštan krajem 1912. godine od strane Episkopa vršačkog Gavrila (Zmejanovića). Hram je projektovao u neovizantijskom stilu i izgradio, građevinski preduzimač iz Novog Sada inženjer Milivoj Matić. Živopisanje hrama bilo je povereno malo znanom živopiscu Stevanu Stefanoviću iz Sremskih Karlovaca, a on je uradio i ikone za ikonostas 1913. godine. Parohijsko zvanje je utemeljeno oko 1784. godine, dok se crkvene matice uredno vode od 1794. godine. 

Crvenačka crkva i naizgled je "crvena" a svojom lepotom krasi ovo malo mesto.

Avgust 2023.

Kafana "Tri krune"

U najranijim periodima Novog Sada, Temerinska ulica zvala se Carigradska, jer bila deo puta Budimpešta – Carigrad. Nekada je postojala samo jedna manja kuća, na parcelama oko mesta gde se nalazila kafana “Tri krune“, jer u prvoj polovini 18. veka tu bilo svega nekoliko kuća. 

Na samom početku Salajke, odnosno na uglu Kisačke i Temerinske ulice, sačuvana je prostrana kuća, u kojoj je nekada bila popularna kafana „Tri krune“. 

Sačuvana jeste ali je u prilično lošem stanju. Odavno je ova lepotica trebala biti renovirana, ali... 

Na nekim starim planovima ona je zabeležena i pod nemačkim nazivom “Gasthof zu Kronen”. Kafana s velikim brojem pomoćnih objekata bila je već 1845. godine zabeležena na mapi grada. Nekoliko godina posle bune (Mađarske revolucije 1848.) novi vlasnik objekta i kafane „Tri krune“ postao je Rista Rus koji je izgradio novu kuću, odnosno 1852. godine gradi novu kafanu na tom mestu. Bila je kraj tadašnje Žitne pijace, pa „Tri krune“ posećuju gosti svih fela: putnici, paori, kupci, bećari, dobošari. Uz pivo se jeo čuveni lјuti paprikaš, igrale su se karte, raspravlјalo o aktuelnim varoškim tračevima i tekućim političkim pitanjima, svirali su tamburaši, a često bile organizovane i igranke. 1896. godine, novi vlasnik zgrade postao je veleposednik Lazar Dunđerski, kome je tada Ekonomski odbor Magistrata izdao dozvolu da može umesto stare sagraditi novu zgradu u kojoj će se i dalјe nalaziti kafana sa istim imenom. Planirani poslovi kasnili su iz nepoznatih razloga, zbog čega je tek  1902. godine došlo do gradnje objekta po projektu Imrea Kicvegera. Zidanje je povereno izvesnom Konradu Urbanu, a posle završetka izgradnje, nova zgrada je sa svojim izuzetno dugačkim krilima i ulaskom na odsečenom uglu ostavila utisak. Upečatlјiv je i niz mnogobrojnih polukružnih otvora, izvedenih u dve veličine, u nizu i pravilnom ritmu, dok su preostale slobodne i ravne fasadne površine obrađene fugama u malteru, sa cilјem dostizanja raskošnijeg utiska kamenog sloga.  U zgradi je postojala prostrana kafanska sala, posebna sala za ručavanje, soba za poslugu, kuhinja, stanovi, a u dvorištu štale i šupe za kočije. Kočije su u dvorište ulazile kroz veliku kolsku kapiju koja je izgrađena na kraju krila iz Temerinske ulice.

Po priči Jelene Dimitrijević članice “Novosadskog kluba”, čija je baka Jelena Mihaldžić bila poslednja vlasnica kafane, ona i njen muž Paja su 1918. godine kupili ovu kuću i ponovo otvorili kafanu “Tri krune”. Međutim, raskalašno Pajino vođenje biznisa (veresija i skupe pevačice) doveli su do toga da je morao prodati kafanu 1928. godine kako bi vratio dugove.

Nakon toga, nekako su i veselja u „Tri krune“ utihnula. Posle Drugog svetskog rata, objekat je nacionalizovan i na ovom mestu više nikada nije otvorena kafana.

Ta kafana ne postoji više decenija, enterijer je potpuno preuređen rušenjem pregradnih zidova za potrebe prodavnice “Agrovojvodine”.

Značaj ove kafane, uz još nekoliko drugih, za društveni život Novog Sada, bio je baš zbog tog svakodnevnog ustalјenog, gotovo tradicionalnog, okuplјanja različitih društvenih slojeva naroda .

Kako piše Jovan Paču u „Zastavi“ 1840. godine, muška društva po kafanama bila su razdvojena najčešće „po nacionalnosti, veri i političkim ubeđenjima“. Liberali su se nalazili u kafani „Crveno srce”, koju je držala porodica Štrangarovih, na bivšem Jovanovskom, a danas Žitnom trgu. Radikali su svoje sedeljke priređivali kod „Tri krune”.

Predviđeno je da ovaj objekat ostane sačuvan kao nepokretno kulturno dobro, kao što je malo dalje i kuća Mileve Marić Ajnštajn u Kisačkoj ulici. Međutim, već godinama je u lošem stanju, a u njoj se trenutno nalazi kineska prodavnica. Nedavno je ponuđen na prodaju po ceni od 23,6 miliona dinara, a kupac će postati većinski vlasnik ovog objekta, dok će manji u vlasništvu imati Novi Sad i još dve firme.

Građanski pokret Bravo! nedavno je zvanično podneo inicijativu da se objekat u kom se nekada nalazila čuvena kafana "Tri krune", na uglu Temerinske i Kisačke ulice otkupi od strane grada Novog Sada i da tu bude neko od mogućih mesta kulture.

28.09.2023.

Vršac

Putovanja, ne mora to biti ni daleko od mesta stanovanja, za mene su lek.

Kada dobro upoznamo svoju zemlju i sve njene lepote, tek tada ćemo moći da uživamo i u predelima koje nam druge zemlje nude. Moći ćemo da uživamo u svakom danu, svakom predelu, jer lepota je svuda oko nas. Priroda nas okružuje, a ona je lepa, prelepa, lekovita, zanimljiva, poučna. Samo treba znati zastati, gledati.

Jedan lep grad, okružen lepom prirodom je i Vršac. Smešten je u podnožju Vršačkih planina, na jugoistoku Banata i nalazi se u neposrednoj blizini Rumunske granice. Grad košave i raznovrsnih životinjskih vrsta koje se mogu sresti u prirodi , Vršac je i dom za više od dvadeset biljnih zajednica.

Istraživanja naseljavanja predela na Vršačkom brdu ukazuju na period praistorije. U prvoj polovoni petnaestog veka, srpski narod je naselio mesto koje se tada zvalo Podvršac. Šesnaesti vek sa sobom donosi i Tursku vladavinu i Banatsku bunu. U osamnaestom veku grad postaje poznat po vinarstvu i postaje sedište vinarstva Habzburške monarhije.

Vršačke planine, ili Vršački Breg su zbog svog  bogatog biljnog i životinjskog sveta, zaštićene kao Park prirode. Vršački Breg je glavno turističko izletište u neposrednoj blizini Vršca, a pružaju se u pravcu istok – zapad u dužini od 19 km, od čega se manji deo nalazi u Rumuniji.

Na prvom vrhu, nalazi se Kapela Svetog Krsta, Kalvarija.

Malo dalje je i crkva Svetog Teodora Vršačkog.

Na drugom vrhu je Vršačka kula – simbol grada Vršca.

 

Vina iz Vršca imaju poseban ukus, a o tome datiraju pisani tragovi još sa kraja 15. veka, da bi četiri veka kasnije, u 19.veku Vršačko vinogorje bilo smatrano za najveće vinogorje u Ugarskoj. Podneblje je vrlo povoljno za gajenje vinove loze, samo košava može ponekad da ugrozi zasade. Vršački vinogradi nadaleko su poznati, a poseban doživljaj je i videti ih, onako lepe, posađene što kažu, pod konac.

Vršac je već dugi niz godina jedna od vodećih turističkih destinacija Vojvodine zahvaljujući brojnim kulturno i istorijski važnim spomenicima, znamenitostima i prirodnim lepotama.

Saborna crkva u Vršcu je glavni i najveći pravoslavni hram ovog grada. Poznata je i pod nazivom Crkva Svetog Oca Nikolaja, a nalazi se u samom centru Vršca, na Trgu Svetog Teodora Vršačkog.  Ovaj pravoslavni hram je sagrađen u periodu od 1728. godine do 1785. godine, u vreme vladike Nikole Dimitrijevića. 

 Paja Jovanović je Sabornoj crkvi poklonio 2 izuzetno vredne slike: Sveti Nikola spasava osuđenike i Sveta Angelina (veruje se da je ovaj poznati slikar lik Svete Angeline radio po liku svoje majke). Nekoliko vršačkih vladika je sahranjeno u kriptama Saborne crkve, tako da je ovo mesto i večna kuća vladike Josifa Jovanovića Šakabente, Petra Jovanovića Vidaka, kao i Vikentija Vujića.

Crkva Svetog Gerharda je raskošni rimokatolički hram, posvećen Svetom Gerhardu. Ovaj hram je zidan u vremenskom periodu od 1860. do 1863. godine. Danas, ova građevina predstavlja jedan od najreprezentativnijih objekata u Vršcu. Ime arhitekte koji je izradio nacrt je nepoznato, ali se pretpostavlja da je bio iz Beča. Fasada izvedena u terakoti je ubrzo propala, tako da je već 1902. godine obnovljena i delom obložena kamenom. Crkva Svetog Gerharda je sagrađena u neogotskom stilu. Ono što izdvaja Crkvu Svetog Gerharda od ostalih građevina jesu orgulje sa 2 manuala i 52 registra, izgrađene početkom 20. veka, u radionici Leopolda Vegštajna. Zahvaljujući njima, ova crkva je postala i svojevrsna koncertna dvorana, tako da su do sada u njoj nastupali mnogobrojni horovi i poznati operski pevači.

Rumunska pravoslavna crkva podignuta je 1913. godine i posvećena je Vaznesenju Gospodnjem. Pripada Eparhiji Dakija Feliks Rumunske pravoslavne crkve.

Gradski muzej Vršac, jedna je od mnogih prelepih starih zgrada ovog lepog grada. Spada među najstarije muzeje u Srbiji.

Osnovan je 1882. godine, a za kustosa je postavljen Feliks Mileker (1858–1942), koji je dao bogat doprinos Gradskom muzeju putem saradnje sa arheolozima prilikom terenskih iskopavanja i otkupa predmeta od kolekcionara. 

Gradski muzej Vršac je pre svega zavičajni muzej osnovan sa ciljem da prikaže istoriju grada Vršca, ali tokom svog razvoja je prerastao u ustanovu, u kojoj se nalazi istorija čitavog područja južnog Banata, sa bogatom kolekcijom objekata i artefakata iz arheologije, numizmatike, etnologije, umetnosti i prirodnih nauka.

Opštinskim muzejem postao je 9. juna 1894. godine, a otvoren je za javnost 26. januara 1898.

Vršačka tvrđava, podignuta na bregu koji se izdiže 399 metara iznad nivoa mora, izgleda kao da čuva grad, pazi na njega. Izgled ovog utvrđenja moguće je rekonstruisati, koji je prikazan i na gradskom grbu Vršca, zahvaljujući arheološkim istraživanima sprovedenih krajem prošlog i početkom ovog veka. Vršačko utvrđenje ili zamak malih je dimenzija (dužine 58 m i širine u središnjem delu 21 m), izdužene osnove prilagođene reljefu, koja se pruža u pravcu istok–zapad. Najbolje je očuvana trospratna donžon kula, ugrađena u središnji deo istočnog bedema utvrđenja. Građena od lomljenog kamena, pravougaone je osnove, spoljnih dimenzija 13 h 11 m, zidova debelih oko 2,5 m, i visine 19,85 m. Sagrađena na strateški izuzetno povoljnom položaju, na delu druma koji je od Temišvara vodio prema utvrđenjima na Dunavu, Haram (Stara Palanka), Dubovac i Kovin i sa kulama kod Čakova i Šumika činila je lanac tvrđava koje su predstavljale predutvrđenja Temišvaru.

Tridesetih godina XIII veka – potiče i prvi pisani pomen srednjovekovnog Vršca, to jest naselja Erdšomljo. Nadbiskup Ugrin kupio je od kralja Andrije II grad Požegu u Slavoniji, dajući mu zauzvrat, pored novca, i posed Erdšomljo (predio de Erdesumulua), koji je držao „po naslednom pravu”, što je svojom poveljom 11. januara 1227. godine potvrdio i papa Honorije III. Najezda Mongola 1241– 1242. godine, donela je ogromna razaranja, pokolje i glad. U decenijama koje su sledile nakon mongolske najezde prvo je podignuta tvrđava u Erdšomlju, a zatim i druga utvrđenja na području Krašovske županije. Prvi sačuvani podatak o vršačkom utvrđenju potiče iz 1323. godine, iz čega proizilazi da je na kraljevskom vlastelinstvu Erdšomljo podignuta kamena tvrđava početkom XIV veka, ako ne i ranije.
U leto 1411. godine, despot Stefan je obnovio i osnažio svoje vazalne odnose prema ugarskom kralju Žigmundu, koji se zauzvrat obavezao da će braniti srpskog vladara i Srbiju od Osmanlija. Tada je despot Stefan dobio brojne posede širom Ugarske kraljevine, između ostalog i tvrđavu Bečej sa varošima Bečej, Bečkerek, Arača i Bašaid u Torontalskoj županiji. Najverovatnije u isto vreme, despot Stefan je dobio i Eršomljo, što se može zaključiti iz činjenice da je već 1418. godine imao posede u Krašovskoj županiji.
Jedan sudski spor vođen 1431. godine, pokazuje da je Eršomljo u to vreme bio u posedu Stefanovog naslednika, despota Đurđa Brankovića (1427–1456). Iz tog spora oko krađe stoke u koji su bili umešani despotovi kmetovi saznajemo i imena zapovednika (kastelana) tvrđave Eršomljo i njegovih zamenika. Sećanje na to da je Vršac bio u posedu despota Đurđa Brankovića zadržalo se među Srbima koji su živeli u ovom gradu mnogo duže od njegovog drugog imena. Turski putopisac Evlija Čelebija, inače nepouzdan u istorijskim predanjima, boraveći 1665. godine u Vršcu, čuo je da je vršačku tvrđavu podigao „jedan od srpskih kraljeva po imenu Despot”. Prema lokalnom predanju, Srbi koji su došli sa despotom Đurđem, navodno 1425. godine, naselili su se na bregu nad uvalom Kozluk (severoistočno od grada). Oni su svoje novo naselje nazvali Vršac zbog njegovog položaja. Pojedine vršačke građanske porodice izvodile su svoje poreklo od tada doseljenih Srba. 
Veoma bitan moment u istoriji grada i samog utvrđenja odigrao se 1594.godine kada je došlo je do velike Banatske bune koju su podigli Srbi i Rumuni i oslobodili Vršac i utvrđenje. Buna je ugušena u krvi, ali je jedan događaj ostavio dubok trag u istoriji . Naime tokom opsade osmanlijski aga je izazvao na dvoboj srpskog vojvodu Janka Lugošana zvanog Halabura koji je branio tvrđavu. Vojvoda je u dvoboju veštinom i spretnošću porazio protivnika, a ceo događaj je našao mesto na grbu grada Vršca . Ilustracija kule iznad koje se nalazi ruka Halabura koji drži mač i odsečena turska glava na grbu podsećaju na ovaj slavni događaj. 
Manje građevinske intervencije na utvrđenju preduzimaju se i 1933. godine u cilju saniranja ranije nastalih oštećenja.
Arheološka istraživanja uz bedeme i zidove objekta sa ciljem da se utvrdi oblik osnove i dimenzije utvrđenja obavljena su 1983. godine. U novije vreme, 1997. godine započeta su arheološka istraživanja na Vršačkom utvrđenju koja su trajala do 2003. godine. Na osnovu njih došlo se do novih saznanja o prošlosti utvrđenja načinima gradnje, dogradnji, građevinskim intervencijama i organizaciji života u njemu. Otkriveni su bedemi, polukružna kula, pregradni zidovi u dvorištu, cisterna za vodu, tragovi drvenog objekta, peći i otvorena ložišta.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Pančevo 2007. godine preduzima zaštitne konzervatorske radove na Vršačkom utvrđenju radi saniranja postojećeg stanja.
Sveobuhvatna rekonstrukcija i restauracija Vršačkog utvrđenja pod nadzorom Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada započinje 2010. godine. Radovi na utvrđenju završeni su tokom 2015. godine i Vršački zamak je uključen u savremene kulturne tokove. Muzej koji se nalazi u kuli i eksponati u njemu, uspešno dočaravaju istoriju ove tvrđave. Pogled sa tvrđave na Vršac i Vojvodinu je fantastičan. Imali smo sreću da zateknemo paraglajdere i pogledamo njihov let sa tvrđave. Vetrovi koji ovde duvaju su kao stvoreni za ovaj interesantan sport.

Svakako, ovo je grad koji vredi obići ponovo, jer je jedan dan malo da se vidi sve ono lepo što Vršac ima da ponudi .

 Avgust 2023.

Vračev Gaj

Vračev Gaj je naselje u opštini Bela Crkva, u Južnobanatskom okrugu, u Srbiji. Po prvi put se pominje 1660. godine, ali pod imenom Benčilovo. Naziv Vračev Gaj se pominje od 1713. godine. Interesentno ime je dobilo prema predanju da je u okolini naselja postojao gaj, čiji je vlasnik bio vrač. S obzirom na njegovo uspešno vračanje, u znak zahvalnosti, po njemu je nazvano naselje Vračev Gaj.

Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da to mesto ima vojni status i pripada Jasenovačkom okrugu, Novopalanačkog distrikta. Stanovništvo je bilo srpsko.
Pravoslavna crkva i škola postoje od 1778 tj 1779. godine. Škola danas nosi naziv OŠ „Marko Stojanović“. 

Crkva je uništena tokom revolucionarne 1848. godine, a nova crkva je podignuta 1856.  godine. Železnička stanica je podignuta 1891. godine, (Bela Crkva-Bazijaš),  ali zbog povlačenja državne granice sa Rumunijom, danas ne postoji.
Nastanak crkvene opštine Vračev Gaj, je isto 1660. godina, odnosno tadašnje naselje zvano Benčilovo i u njoj je postojala crkva brvnara. Godine 1720. ili 1724. gradi se novi hram sa zidovima od opeke, dok je toranj bio od drveta. Ovaj hram je izgoreo u požaru 07. septembra 1848. godine, a na njegovom mestu se gradi novi, sadašnji hram. Hram je podignut u periodu od 1850. do 1854. godine i posvećen je Svetim Arhangelima Mihajlu i Gavrilu.

Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom mada mnogi rade u preduzećima u Beloj Crkvi.
Simpatično mesto, sa zanimljivim imenom i predivnim Vračevgajskim jezerom.

Avgust 2023.

Bela Crkva

Gradić Bela Crkva je dobio ime po staroj beloj crkvici na koju su prvi doseljenici naišli, ali je zbog svoje neobične lepote prozvana "vojvođanskom Venecijom", jer kao mali raj odudara od ravnica i nepreglednih polja južnog Banata.

Bela Crkva (Weisskirchen, Fehertemplom, Biserica Alba) se prvi put pominje 1332. i 1355. godine u sastavu katoličke parohije, i onda joj se gubi trag sve do 1681. godine kada se ponovo pominje, nastanjena pravoslavnim, isključivo srpskim življem. Prvobitno naselje nastalo je u podnožju brega i, kako je vreme odmicalo, širilo se ka Neri, levoj pritoci Dunava, dugačkoj 124 kilometra. 

Posle Velike seobe Srba 1690. godine, a posebno posle zaključenja Požarevačkog mira 1718. godine i brojnijim naseljavanjem Nemaca, potom Rumuna, Mađara, Francuza, Italijana, Čeha, Slovaka i drugih evropskih naroda, Bela Crkva dobija na važnosti, posebno stvaranjem Vojne krajine, koja joj omogućava brz privredni i ekonomski razvoj. Multikulturalnost iz ovog perioda je i danas zastupljena u Beloj Crkvi.

Sadašnju Belu Crkvu je osnovao grof Claudius Florimund de Mercy 1717. godine. Radi sigurnosti od Turaka i njihove ponovne najezde, Austrija je formirala vojnu granicu, a 1774. godine formiran je vlaško-ilirski graničarski puk sa sedištem u Beloj Crkvi. U dva navrata je kratko bila pod turskom vlašću, kada je bila i razorena 1739. i 1788. godine, posle čega je brzo obnovljena.

Zbog sve uspešnijeg privrednog razvoja, od 1815. godine Bela Crkva je dobila status grada, a status slobodnog kraljevskog grada sa određenim privilegijama dobila je 8. juna 1871. godine, nakon ukidanja Vojne granice.

U Beloj Crkvi je 1876. godine bilo pet fabrika svile, uspešno su radile i fabrike cigle i crepa, konjaka i likera, parna strugara, fabrika prehrambenih proizvoda, kože, mlinska industrija, majdana za bagerovanje šljunka, tri fabrike sodne vode, štamparije i veštačko gradinarstvo. Razvijalo se cvećarstvo, a već 1931. godine u Beloj Crkvi je radilo 349 zanatskih udruženja, a bilo je i 392 radnje.

Multietičnost sredine, raznolikost religijske konfesionalnosti i kultura bili su pokretač razvoja Bele Crkve. Tome su doprineli povoljni klimatski uslovi, plodna zemlja, bogatsvo vodnim resursima i tadašnji povoljan geostrateški položaj.

Razvijaju se zanatstvo i trgovina, koja proizvedenu robu plasira širom monarhije. Na mnogim međunarodnim priredbama, za svoje proizvode dobijali su belocrkvanski proizvođači brojna priznanja. 

Razvijaju se saobraćajnice, drumske prema Vršcu, Pančevu, Temišvaru, Oravici, Moldavi, koristi se Dunav kod Stare Palanke kao plovni put. Na tlu današnje Srbije i Rumunije jedna od prvih pruga uzanog koloseka je izgrađena 1856. godine, a putanja joj je bila Oravica - Jasenovo - Crvena Crkva - Bela Crkva - Vračev Gaj - Sokolovac do Bazijaša, sela i manastira na obali Dunava, u vreme Vojne Granice, u Austrijskom carstvu. Prvobitno je bila namenjena za prevoz uglja do Dunava a za potrebe parobroda sa lopaticama. Ukupna dužina pruge, koja je prelazila u Srbiju iz Rumunije i vraćala se preko državne granice, bila je 63 kilometara.

Kao okružni kulturni centar, osniva škole, gradi gimnaziju 1875. godine, osniva prvi muzej u Vojvodini 1876. godine, stvara se belocrkvanska slikarska škola o kojoj se još vrše izučavanja, osnivaju pevačka društva, amaterska pozorišta, osnivaju biblioteke. Održavaju se karnevalske svečanosti i još mnoge druge aktivnosti.

Zidaju se brojne lepe zgrade koje su dale pečat svog vremena i danas čine građevinsku baštinu ovog grada.

Muzej je osnovan 1877. godine, kao gradski do 1941. godine, od strane grupe građana (Nemaca i Mađara) Bele Crkve u zgradi Magistrata, sa određenim istorijskim predmetima (numizmatičkim i arheološkim). Muzej je osnovao i njime rukovodio Feliks Mileker. Osnivač obnovljenog muzeja bio je profesor književnosti u Gimnaziji - Svetolik Subotić, a radio je u muzeju kao amater do 1977. godine. Od 1954. godine muzej je premešten na sadašnju lokaciju i dobija naziv Narodni. Zgrada je pod zaštitom države kao spomenik kulture od 1989. godine, kao jedna od najstarijih zgrada u centru Bele Crkve, jer je zidana početkom 19. veka. Muzej je kompleksnog karaktera i ima više postavki (arheološka, istorijska, etnološka, umetnička, prirodnjačka, numizmatička).

Državno istorijski arhiv je otpočeo sa radom arhiv dana 26.11.1956. godine. 1966. godine promenio je naziv u Istorijski arhiv u Beloj Crkvi. Ova građevina iz 1862. godine nastala je za potrebe gostionice, potom je služila kao hotel, a između dva svetska rata i kao starački dom. Od sredine prošlog veka u ovoj građevini se nalazi arhiv, čija količina arhivske građe iznosi 2.656 metara dužnih i obuhvata 603 arhivskih, ličnih i porodičnih fondova i zbirki od 1743. do 2002. godine.

Brojne religijske građevine krase opštinu Bela Crkva.

Hram je posvećen Svetim apostolima Petru i Pavlu. 1751. godine sagrađena ta prva crkva, mala Crkvica brvnara sa raznim pletivom i oblepljena blatom. Kako se srpski živalj širio došlo je do potrebe da se sagradi veći i lepši hram te su viđeni i ugledni srpski pravoslavni pojedinci skupili priloge za izgradnju hrama. Temelj hrama postavljen je na Vidovdan 28. juna 1774. Gradnja je trajala šest godina. Hram je osvećen 19. decembra 1780. godine od strane Episkopa vršačkog Vikentija (Popovića). Kada je novi hram sagrađen, stari je porušen i ikone iz tog hrama prenete su u novi. 

Rumunska pravoslavna crkva u Beloj Crkvi podignuta je i osveštana 9. jula 1872. godine. Na osnovu predloga Rumunske crkvene opštine, Magistrat je krajem 1868. godine odobrio građevinski plac za gradnju crkve. Sledeće godine Rumunska crkvena opština otkupila je gostionu „Turska glava” koju je preuredila za privremenu bogomolju. Gradnja rumunske crkva otpočela je 1871. godine i završena je naredne godine.

Rimokatolička crkva Svete Ane u Beloj Crkvi pripada Zrenjaninskoj biskupiji. Župa je osnovana 1723. godine, a prvo je kao filijala pripadala Palanci, od 1717. do 1723. godine. Crkva je o trošku države sagrađena 1739. godine, ali je izgorela 1788. godine, dabi bila popravljena o trošku župe. Kamen temeljac današnje crkve postavljen je 1805. godine i odmah sledeće godine nova zgrada je blagoslovljena. Svečana posveta bila je 1929. godine. Crkva je posvećena Svetoj Ani, majci Presvete Bogorodice.

Ruska pravoslavna crkva (Hram Svetog Jovana Bogoslova), podignuta početkom 1930-ih.

Međutim, posle 1919. godine, Bela Crkva gubi stratešku važnost. Nakon razgraničenja između Kraljevine SHS i Rumunije, Bela Crkva je ostala na samoj granici, mnogi putevi su bili zatvoreni, izgubila je svoja velika tržišta, naročito u Austriji. Počinje stagnacija uz kratke uspone, da bi u poslednjih 20 godina došlo do osetnog propadanja.

Dolaskom Rusa belogardejaca čitave ruske škole su prebačene na ova područja, posebno kadetski Ruski korpus (Kneza Konstantina Konstantinoviča) i tada je kulturni život dostigao nove visine. Onda je došao Drugi svetski rat i godine 1943. izvršena su masovna streljanja Srba, a po oslobođenju su je napustili skoro svi Nemci i starosedeoci. Nakon oslobođenja Bele Crkve 01.10.1944. grad se organizuje i počinju prve planske aktivnosti u razvoju grada

U oblasti poljoprivrede posle proizvodnje žitarica, poseban akcenat dat je vinogradarstvu i voćarstvu. Proizvode se kvalitetna vina koja stižu u razne evropske prestonice, gde osvajaju značajna priznanja, dok za voće na svim sajmovima obavezno uzima najviša priznanja.

Najznačajniji objekti nastali su krajem XVIII veka, a sagrađeni su u baroknom stilu. Od baroknih zgrada najznačajnije su rimokatolička i pravoslavna crkva, zgrada opštine, dom vojske, vatrogasni dom i ostale zgrade. Glavni ukras gradu daju objekti sazidani i rekonstruisani u stilu bečke secesije, tako da je Bela Crkva po tome karakteristična.

Davno je započet razvoj turizma, koji i dan danas traje. U letnjem periodu ima i na hiljade turista dnevno. Jezera predstavljaju najveće prirodno bogatstvo Bele Crkve sa stanovišta razvoja turizma.

U okolini Bele Crkve postoji šest većih i više manjih veštačkih jezera, nastalih ekcploatacijom šljunka, kristalno čista jezera, ukupne površina 150 hektara. Jezera su različite veličine i dubine, a iz najvećeg se još uvek vadi šljunak, tako da se njegova površina povećava. Jezera čine dobru osnovu za razvoj letnjeg kupališnog i sportsko-rekreativnog turizma, kao i sportskog ribolova. U samom gradu nalazi se „Gradsko jezero“ koje ima uređenu plažu, auto-kamp, restoran, bungalove... U blizini Vračev Gaja nalazi se „Vračevgajsko jezero“ koje je lepo uređeno i ima uređeno kamp-naselje, koje može da primi oko 200 turista. Osim toga, tu su Šaransko jezero, Šljunkara, Novo jezero i Malo jezero

Jezera se snabdevaju vodom iz arteških bunara i podzemnih izvora. Voda iz jezera služi za snabdevanje vodom i navodnjavanje poljoprivrednih površina. Jezera imaju šljunkovitu i peščanu obalu, što vodi daje prozirnu boju.
U dubinama Glavnog jezera, prema legendi, živi som kapitalac Besi, koji godinama izmiče i najiskusnijim ribolovcima. 

Jedna od atraktivnijih manifestacija koju Bela Crkva i dan-danas neguje je nadaleko poznati karneval cveća datira iz 1852. godine, tradicija stara150 godina, čiji su počeci vezani upravo za vreme nemačke dominacije. Osim karnevala cveća u Beloj Crkvi se organizuje još jedna kulturno-zabavno-sportska manifestacija, „Lov na Besija“ (lov na soma kapitalca). Ono što Bela Crkva ima kao svoju osobenost, osim  jezera, to su predivni parkovi, fasade urađene u baroknom stilu, specifična klima, a zbog blizine Karpata, to su atraktivne manifestacije, to su mažoretkinje. Pored Belocrkvansko karnevala, Bela Crkva je poznata i po Moto skupu, kada se na jednom mestu nađe i do 1000 motociklista iz cele Srbije, a uz njihove trke, tu su i rok koncerti, jedno bez drugog ne ide.

Gradski park je prava zelena oaza u samom centru Bele Crkve. U centru parka se nalazi paviljon za svečanosti i okupljanja koji podseća na prošla vremena. Prvi podaci o postojanju parka u Beloj Crkvi datiraju iz perioda posle 1840. godine. Godine 1912. podignut je današnji muzički paviljon. Godine 1913. podignuto je postrojenje sa bunarom i kućicom. Na kućici je uklesana geografska širina, dužina i nadmorska visina Bele Crkve. Gradski park u Beloj Crkvi je pravilnog geometrijskog oblika, čije se staze zvezdasto pružaju od dva centralna kružna platoa, u čijem je jednom centru postavljen Spomenik pobedi.

Bela Crkva ima i veličanstven vidikovac. Banat mnogi smatraju ravnim ali eto dokaza da nije tako.

Vidikovac „Tri krsta“ se nalazi iznad starog jezgra grada, sa jedinstvenim pogledom na Belu Crkvu i okolinu. 

Tri krsta - Kalvarija, kao versko mesto, stecište katoličke litije i obrednog hodočašća, prvi put se u Beloj Crkvi javlja 1797. godine, kada su postavljena tri drvena krsta. Nemački doseljenici su podigli 130 stepenika kao pomen na Hristovo stradanje na Golgoti i na vrhu tri krsta Srednji krst predstavljao je razapetog Isusa Hrista, a levi i desni dva osuđenika na smrt. Godine 1820. izvršena je prva obnova ovog mesta. 

U Beloj Crkvi je marta 1942. godine osnovana Nemačka 7. SS dobrovoljačka brdska divizija Princ Eugen, zloglasna po zlodelima nad srpskim narodom u Jugoslaviji. Tokom samog rata, nemački okupatori počinili su zločine nad srpskim narodom, posebno masovnim streljanjima širom Banata pa i u Beloj Crkvi. Godine 1943. izvršeno je masovno streljanje srpskog stanovništva.

Zbog toga, ovo nesto od 1943. godine dobija svetovni karakter i pretvara se u čistilište i mučilište, kada je ovde streljano 100 banatskih građana pa je podignut zid kao podsetnik na streljanja. Godine 2004. postavljena su tri nova krsta.

 Danas ima oko 300 stepenika, duž njih su table na kojima je opisana istorija Bele Crkve, dokumentovana slikama. Tako da je uz zastajkivanje i čitanje ovih korisnih i interesantnih tabli, penjanje do vrha manje naporno. Svaka čast za ideju!

Sa vidikovca vide se katolička, pravoslavna, ruska, rumunska crkva, obronci Кarpata u rumunskom Banatu, tok reke Nere, srpska sela sa druge strane Nere u Rumuniji, srpski srednjovekovni manastir Кusić i Dunav u daljini. Planinski vazduh koji dolazi sa obronaka Кarpata, prelep pogled i sećanje na masovno streljanje baš na tom mestu, stvara neka neka pomešana osećanja. Ali ono što se ne može osporiti jeste da ovo mesto svakako treba videti. 

Bela Crkva spada u red vojvođanskih gradova u kome je do današnjih dana sačuvan veliki broj objekata kulturno-istorijskih vrednosti. Treba li još nešto reći, osim - Šta čekate? Još niste krenuli do Bele Crkve?

Avgust 2023.