Zgrada pošte i Trg mladenaca

 Nekadašnja Zgrada Mađarske kraljevske pošte, a danas takozvana stara pošta na Trgu mladenaca, nekadašnji Vilsonov trg( nazvan po bivšem američkom presedniku Vudrou Vilsonu ). Predsednik Vudro Vilson i naš čuveni naučnik Mihajlo Pupin su bili veoma bliski prijatelji, a iz tog prijateljstva je proistekla i velika ljubav i poštovanje prema srpskom narodu. Uz pomoć Vilsona i Pupina, kroz organizaciju Crvenog krsta prikupljeno je 140 miliona tadašnjih dolara, mobilisano je mnogo Srba koji su opremljeni u SAD slati na Solunski front. 

Na ovom mestu je 1797. iskopan bunar do kojeg se prostirala pijaca iz centra grada. Kraće vreme se na trgu nalazila i Žitna pijaca kada se ovaj prostor zvao Brašnarski trg, odnosno Trg brašnarske vage. Nakon uklanjanja Žitne pijace prostor je preuređen i dobio je novo ime: Jelisavetin trg, Vilsonov trg, pa Lenjinov trg, da bi na kraju poneo današnje ime Trg mladenaca po matičarskom zdanju koje se na njemu nalazi

Veličanstvena zgrada pošte je izgrađena krajem XIX veka. Prvobitno je bila jednospratnica, da bi je deceniju kasnije nadogradili i izmenili krov.

Nekada se u zgradi stare Pošte nalazio znameniti hotel “Centar”.

Prelepa zgrada koja je sačuvana kao svedok nekadašnjih vremena.

16.01.2022.

Dr Ignjat Pavlas

 Novosadski advokat dr Ignjat Pavlas (1887-1942) pripada onim istorijskim ličnostima koje su životom i delom obeležile jednu epohu.

Rođen je u slavonskom mestu Donjem Miholjcu, a još od detinjstva živeo je u Novom Sadu, gde je završio Srpsku pravoslavnu veliku gimnaziju. Prava je studiro u Zagrebu i Budimpešti, gde je stekao doktorat, a dve godine uoči Velikog rata, u Novom Sadu je otvorio advokatsku kancelariju koju je vodio sve do fašističke okupacije 1941.

Njegova kancelarija bila je i stecište Srpskog narodnog odbora u danima neposredno uoči oslobođenja i ulaska srpske vojske u Novi Sad 9. novembra 1918.

Dao je nemerljiv doprinos ukupnom društvenom raspletu burnih događanja, kao veliki rodoljub i humanista. Ostalo je zapisano da je, kao potpredsednik Srpskog narodnog odbora, saopštio komandantu nemačkih trupa da bez plena napuste grad, a potom se sa delegacijom probio do Beograda da bi od Vrhovne komande zatražio da srpska vojska što pre uđe u Novi Sad. Zajedno sa Jašom Tomićem, predsednikom Odbora, sa balkona Matice srpske je, u ime građana Novog Sada, poželeo dobrodošlicu oslobodilačkoj srpskoj vojsci, a već 25. novembra predsedavao je Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, na kojoj je današnja Vojvodina prisajedinjena Kraljevini Srbiji. Prvog decembra stvorena je Kraljevina SHS.

Sve to mu, nepunu godinu kasnije, nisu oprostili mađarski fašisti. Zlikovci su Pavlasa i njegovu ženu Olgu svirepo likvidirali 23. januara 1942. i njihova tela, sa hiljadama drugih, bacili pod led Dunava.

Bio je jedan od osnivača Planinarskog društva “Fruška gora”, današnjeg “Železničara”. Pod Pavlasovim rukovođenjem je na Fruškoj gori obeleženo više od 300 kilometara staza. Planinarsko društvo mu se odužilo i drugi fruškogorski vrh po visini (531 m) nazvali su Pavlasov čot. 

Na kući u kojoj su živeli Pavlasovi, u centru grada u Železničkoj ulici, nalazi se spomen ploča. Na Spomen-ploči je reljefni lik Ignjata Pavlasa i na srpskom jeziku i ćiriličnim pismom tekst:

"IGNJAT PAVLAS 1886-1942.

U ovoj kući živeo je Ignjat Pavlas, znameniti novosadski advokat, član predsedništva Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i drugih Slovena Banata, Bačke i Baranje, starešina Sokolskog društva i osnivač prvog planinarskog društva u Vojvodini, pogubljen u Novosadskoj raciji."

16.01.2022.

Novosadska Sinagoga

 Novosadska sinagoga je jedna od četiri sinagoge koje postoje danas u Srbiji. Nalazi se u Jevrejskoj ulici u centru grada. Građena je u periodu od 1906. do 1909. godine.

Sinagogu je projektovao mađarski arhitekta Lipot Baumhorn. Ovo je peta sinagoga koja je izgrađena u istoriji Novog Sada. Podignuta je na mestu četvrte koja je građena 1826. godine. Sa obe strane sinagoge podignute su zgrade. Jedna je bila jevrejska osnovna škola (danas srednja baletska škola) a druga je zgrada jevrejske opštine.

Veruje se da su se Jevreji u Novi Sad doselili, još za vreme srednjeg veka. Jevrejske porodice su se u Novom Sadu bavile uglavnom trgovinom i raznim zanatima, a 1748. godine su organizovali Jevrejsku opštinu. 

Prelepa zgrada sinagoge izgrađena je ukrštanjem različitih stilova i veoma podseća na segedinsku. Na ulazu u sinagogu stoji natpis: „Ki beti, bet tefila ikara l'kol haamim“, u prevodu "neka ova kuća bude dom molitava za sve narode". Zbog toga sinagogu smatraju hramom svih naroda sveta, kako i piše na natpisu nad ulaznim vratima, inače napisanim na hebrejskom jeziku.

U doba okupacije u sinagogi su zatvarani novosadski jevreji koji su nakon toga bili deportovani u koncentracione logore.

Unutra se nalazi oko 300 metara kvadratnih vitraža, česma za ritualno pranje ruku, ploča sa imenima Jevreja poginulih u ratu, kao i aron hakodeš u samoj unutrašnjosti crkve – sveti orman koji čuva svitke Tore, 85 knjiga Mojsijevih napisanih na pergamentu. Na galeriji su nekada umesto makete orgulja bile postavljene čuvene Riger orgulje.

Sama unutrašnjost sinagoge, podeljena je na prizemlje, kao i galeriju. U prizemlju su projektovana i izgrađena „oltarska sedišta, inače poznata kao „muška sedišta“. Na galerijama su postavljena opet takozvana „ženska sedišta“.

Danas sinagoga nema svoju prvobitnu namenu već se u njoj održavaju koncerti klasične muzike i predstave.

Sinagoga 1983. godine postaje spomenik kulture, a 1991. godine se proglašava spomenikom od izuzetno velikog značaja za grad Novi Sad i može se reći da je sigurno jedan od najznačajnijih religijskih i kulturno istorijskih spomenika u našem gradu. 

16.01.2022.

Fruška gora i zima

 

09.01.2022.

Crkva rođenja presvete Bogorodice u Sremskoj Kamenici

 Crkva je izgrađena na mestu ranije crkve Vavedenja Bogorodice.

Ktitor je bio Živan Crnogorac, protoprezviter sremskokarlovački.

Pravoslavna crkva Rodjenja presvete Bogorodice građena je izmedju 1737. i 1744. a ukrašavanje je većim delom završeno 1758. godine. Poslednja je crkva podignuta u moravskom stilu.

Vrednost i lepotu crkve potvrdjuje i podatak da je od 1949. godine crkva zaštićena kao spomenik kulture zajedno sa ikonostasom i ikonom svetog arhandjela Mihajla.

Najzaslužniji za to je Milan Kašanin (1895-1981.), koji je bio srpski istoričar umetnosti, književnik, istoričar književnosti i kulturni radnik i koji je opisao ovu crkvu kao remek delo arhitekture u starom srpskom stilu. 

U crkvi se od 2002. godine nalazi i deo moštiju svete Petke, najpoštovanije svetiteljke u Srba. ( mali plavi kivot sa delićem moštiju. Mošti Svete Petke se čuvaju u Jašiju, u Rumuniji.)

U unutrašnjosti crkve se može videti ikonostas velike umetničke vrednosti, rađen u duborezu u drugoj polovini 18. veka. Gornji red ikonostasa, koji predstavlja prizore iz Hristovog života je delo znamenitog slikara Teodora Kracuna koji je neko vreme boravio u Sremskoj Kamenici. 

Ovako reprezentativna građevina bila je u skladu sa potrebom da Kamenica povrati ugled napredne i bogate varoši koji je imala pre turskog razaranja 1520. i dvovekovne turske vlasti. 

Pored umetničkog, značaj ikone Arhanđela Mihajla iz 1856. godine, koja se nalazi u crkvi, je što su se pred njom zaverenici zakleli da će zbaciti kralja Aleksandra Obrenovića. Učinili su to u atentatu 1903. godine. Ta zavera je izmenila tok istorije Srbije. (Arhanđel Mihajlo je pobedio Lucifera - verovatno je ta simbolika motivisala zaverenike da se pred tim svecem zakunu.)

Kamenička crkva sticala je priliozima ili kupovinom, mnoge predmete primenjenih umetnosti, dela crkvenog slikarstva i veliki broj knjiga. U crkvi se nalazi i jevanđelje pisano rukom u Lavovu 1644. godine i pozlaćeni krst, koji je srpska delegacija dobila od ruskog cara Nikojala I 1854. godine.

Oko crkve nalaze se veoma stari natpisi i spomenici. 

Ispred oltara, nalazi se krst u koga je ugradjena čestica Svetog Krsta na kome je Isus bio razapet.

U crkvenoj porti nalazi se objekat u kojem je jos 1701. godine bila prva srpska narodna škola. Tokom nedavne obnove sačuvani su samo temelji starog objekta, na kojima je podignuta nova zgrada. 

09.01.2022.

Najstariji deo Novog Sada

 Jedan deo grada Novog Sada, najstariji, ostao je, na sreću većim delom, pošteđen radikalnih urbanističkih i građevinskih poduhvata . To je Podbara ili Almaški kraj. Prostire se između ulica Temerinske (Carski drum), Pašićeve (Ćurčijski sokak) i obale Dunava i Kanala. To je splet krivudavih uličica koje na jedan poseban način oživljavaju živopisne sokake s kućama od kojih su neke zidane od zemlje, trske i drveta.

Ulice su ovde vijugave zato što je nekada Dunav dolazio čak do ovog kraja, pa je bilo neophodno prilagođavati ulice njegovim rukavcima.

Sam naziv, Podbara, potiče od terena na koji su se naselili Almašani, bilo je to močvarno zemljište, obraslo trskom i opasano barama, neke dubine do dva metra, pa su mnoge kuće imale drvene mostiće za prilaz kući. Velika bara zvala se „Bara četiri krajcare“, a toliko se i plaćao prelaz čamcem za ulaz u grad. Tu je postojala i zemljana ćuprija, u nastavku zlatna greda – otuda su i današnji nazivi tih ulica.

Ulica Zemljane ćuprije je nekada predstavljala nasuti zemljani most preko kojeg se premošćavao Dunav. Pored se nalazi Lađarska ulica, najuža ulica u gradu, širine 2,5 metara, kojom su nekada prolazili samo čamci. Jedna od retkih ulica u ovom kraju koja nije menjala svoj prvobitni naziv sve do dan danas, a dobila ga je po lađarima koji su ovde živeli.

Ulica Zlatne grede predstavlja najvišu tačku grada – 80 metara nadmorske visine. Dunav se često izlivao i plavio velike površine ali voda se nikad nije prelila preko zlatne grede! Čak su je nazivali i Dam (brana).

Kuće su imale kućni broj koji je imao veći značaj od same adrese i može se tumačiti kao današnji JMBG kuće i glave porodice po kome su se vodila i poreska zaduženja.

Imena ulica govore i o mentalitetu stanovnika, a imaju i poetski prizvuk – Jazavčeva, danas Svetosavska; Mišija, danas Baranjska; Petlova, danas Milana Rakića; Medeni sokak, danas Petra Kočića; Mesečev sokak, danas Pećka. Celim krajem dominirala je Almaška crkva, najstarija u gradu, iz 1730 godine i sa najvišim zvonikom u gradu.

Stanovnici sela Almaša, koje se nalazilo na močvarnom zemljištu negde između današnjeg Temerina, Nadalja, Siriga i Srbobrana, pre oko 300 godina rešili su da napuste svoja ognjišta i u potrazi za boljim životom da se presele u obližnji Petrovaradinski šanac (današnji Novi Sad).Oni su tokom 1718. godine na tom području obrazovali svoje naselje, koje je zbog bare dobilo naziv Podbara, a po stanovnicima, odnosno doseljenicima, iz sela Almaša, Almaški kraj. U početku Podbara je bila siromašna. Na samom kraju 18. veka Podbarci su sagradili novu Almašku crkvu.

Ona je osvećena 1797. godine, i od tada je po volji i želji Podbaraca postala najveća pravoslavna crkva u gradu. Želja stanovnika Podbare i Almaškog kraja da imaju najveću crkvu potiče još od stava prvih Novosađana koji su se delili po kraju u kom žive. Naime, oni koji su živeli od tadašnjeg Dunavskog mosta prema Sabornoj crkvi i dalje prema Temerinskom putu bili su u centru grada i smatrali su sebe za gospodu, a Almašane i ostale za paore i nižu klasu. Želeći da svoju vrednost, odanost i ljubav prema Podbari i crkvi dokažu novosadskoj gospodi, onima koji su u to vreme već uveliko sagradili novu Sabornu, Nikolajevsku, Uspensku i Jovanovsku crkvu, Almašani su odlučili da sagrade najveću crkvu u gradu.

U perodu kada je podignuta crkva važilo je pravilo da se u porti sahranjuju crkvena lica i imućni građani tog peroda, pa se na samom ulazu u dvorište crkve nalazi nekoliko grobova znamenitih ljudi tog vremena.

Bajkovit i tajanstven deo grada Novog Sada, gde imate utisak da se vraćate u prošlost kada šetate ovim uličicama.

08.01.2022.

Novosadske priče

 Badnji dan se tradicionalno obeležava paljenjem badnjaka. U mnogim gradovima je tako, ali u Novom Sadu u ulici Pariske Komune, to je poseban događaj, a verujte i poseban doživljaj. Tradiciju paljenja Badnjaka u ovom kvartu je počeo Milorad Đurić (1939-2015), poznatiji po nadimku Ricko. Bio je Ricko poseban čovek po mnogo čemu. Rođendan mu je bio 25. maja, slavio ga je uz Titovu sliku ispred svoje garaže, prisećao se kako se nekada bolje živelo i u istoj toj garaži radio i svoj tapetarski posao. Bavio se mnogim sportovima a iznad svega je voleo da se druži. Imao je svoju ekipu sa kojima se družio, šalio i bio uvek tu da pomogne komšijama, naročito ako treba organizovati neko slavlje. Okretali su se prasići na ražnju, kuvale riblje čorbe i paprikaši, na njegovu pomoć uvek se moglo računati. Rickova garaža je pravi mali muzej, svedok starih vremena njegovog života. Prepuna je slika, sportskih medalja, isečaka iz novina koje su pisale o njemu. Svoju odanu ekipu, njih 12 veličanstvenih, zadužio je da posle njega nastave njegovu tradiciju paljenja Badnjaka i da njegova garaža i dalje bude mesto okupljanja i pomaganja komšijama. Priča se da je prvi Badnjak u Novom Sadu zapalio baš Ricko, davne 1988. godine, baš tu na parkingu ispred svoje garaže, uz besplatano kuvano vino, čaj, pečenje i kotlić. Iz njegove ekipe, svako je imao svoje zaduženje. Neko da nabavi drva, neko za ribu, neko za pirotehniku, uz sve potrebne dozvole od nadležnih organa. Sve po zakonu. Imao je i dosta sponzora, prepoznaju ljudi dobro srce pa se i sami ponude da pomognu u slavlju. E zato je ovo mesto posebno, zbog Ricka i njegove ekipe. Čika Pera, poznatiji po nadimku Petika, sa ponosom priča o svom drugu i prošlim vremenima. Njemu u čast, napravio je i skriptu, sa slikama, razglednicama koje im je Ricko slao sa svojih putovanja, isečcima iz novina. Da ostane zauvek zabeleženo i da se ne zaboravi. To je pravo prijateljstvo.

06.01.2022.