Budisava

Budisava (mađ. Tiszakálmánfalva, nem. Waldneudorf) je selo osnovano 1884. godine. Nalazi se u Srbiji, AP Vojvodini, Bačkoj, Južnobačkom okrugu, opštini Novi Sad, 20 km od Novog Sada, 5 km od Kaća na putu prema Titelu.

Prema predanjima, postoji nekoliko verzija kako je selo dobilo ime. Jedno od njih potiče još iz XVI veka, u kom se navodi da je mesto bilo zaseok Kovilja i da se nalazilo tu gde je raskrsnica, na mestu današnjeg Grlića. U to vreme se pominjao naziv Budisava, budisavske šume i budisavski atar. Kažu, u to vreme je tu bila poštanska ispostava gde su se menjali konji kada su ljudi putovali iz grada za Titel, Šajkaš, Žabalj… Tada su tu živeli baba Buda i sin joj Sava, i prostim spajanjem kod “Bude i Save” je nastalo ime.

Druga priča govori o tome da je na mestu današnjeg sela živeo svinjar po imenu Sava koji je svojim rogom budio ljude da teraju svinje, tako da je, opet prostim spajanjem “budi Sava” nastalo ime sela.

Činjenice kažu da je Budisava namlađe selo u Šajkaškoj. I jedino koje je pravljeno „da bude mađarsko“, jer se u ona vremena strogo vodilo računa da nijedna nacija snagom i brojem ne pretegne na svoju stranu, pa carska vlast je pažljivo pratila situaciju na terenu. Kako bi se održala ravnoteža u društvu i ni jedna nacionalna zajednica ne bi postala brojnija, a samim tim se i odlučila na, ne daj Bože, neku ideju samostalnosti, vlast je odlučila da spreči masovno naseljavanje Srba na ovom području tako što će napraviti selo u kome će naseliti isključivo Mađare. Problem je bio, međutim, što ovi nisu imali dovoljno kapitala i ekonomske moći, pa ih je trebalo malo podržati. Tako su uz Mađare stigli i Nemci. Istorijski podaci dalje kažu: Godine 1884. u koviljskom ataru ugarske vlasti naselile su prve mađarske i nemačke porodice. Tri crkve u centru simbol su čvrstog verovanja da u ljudima postoji nešto mnogo dublje nego što su istoria i politika. Ljudi i njihovi koreni ostaju. Zato je svakom stanovniku Budisave ovaj prizor najdraži u čitavom selu. Kolonizaciju je pokrenuo izvesni Janoš Hankonji 1883. na državnom zemljištu kaćkog i koviljskog atara. Prostor koji je trebalo naseliti bio je pod gustom hrastovom šumom od koje vlast nije imala mnogo koristi, pa je odlučila da je proda. Hankonji je u ime naseljeničkog udruženja od ugarskog predsednika vlade Kalmana Tise zatražio da pomogne kolonizaciju Mađara i Nemaca. Tisa je, u skladu s onovremenom politikom mađarizacije šajkaških krajeva, iz državne kase odobrio 120.000 forinti i kolonisti, mahom bezemljaši iz bačke županije, dobili su i besplatnu građu za podizanje kuća. Šuma je 1884. iskrčena uz pomoć stručnjaka iz Kranjske i selo je 1885. već bilo izgrađeno. Do 1887. naselje je administrativno pripadalo Gornjem Kovilju, a onda je postalo posebna opština. U znak zahvalnosti prema ugarskom dobročinitelju, predsedniku vlade, žitelji su mu nadenuli novo ime, koje je bilo i zvanično – Tisakalmanfalva (Tiszakalmanfalva). Nemci su ga zvali Waldneudorf (Šumsko novo selo). Godina 1884. je zvanična godina osnivanja sela koje se prvobitno zvalo po šumi Budisava. Posle Prvog svetskog rata vraćeno mu je prvobitno ime. 

Kao tradicionalno naselje, podizano administrativnom odlukom onako „na lenjir“, Budisava je bila sva po propisu. U centru je imala četiri parka, koji danas više ni izbliza ne izgledaju onako kako bi trebalo. Ipak, selo je zadržalo jednu osobenost s kojom se veoma ponosi. Kao retko gde, a možda i nigde, jednu uz drugu naći ćete tri crkve. Katolička je podignuta pre više od 100 godina. Pravoslavna je izgrađena u novija vremena. Crkva posvećena Saboru Srpskih svetitelja u Budisavi je izgrađena po projektu arh. Radosava Prokića. Gradnja je završena 2003. godine. .Odmah uz nju nalazi se reformatorska crkva. Četvrta, evangelistička crkva, koja je pripadala lokalnim Nemcima, srušena je 1946. godine. Svako bi danas, naravno, voleo da je i ona u ovom nizu kojim se Budisava diči. 

Prva kuća u Budisavi je završena u avgustu 1884. godine, 1886. godine je sagrađena zgrada mesne zajednice koja je u početku bila škola. U oktobru 1887. je završena škola sa jednom učionicom koja je služila i kao zgrada za služenje mise. Današnja reformatska crkva je završena 1888. godine. 1891. godine je završena zgrada pisara a 1892. zgrada katoličke porte. Katolička crkva je sagrađena 1908. godine gde je seoski sveštenik držao službu svake sedmice bez redovnog odlaska u Novi Sad. Danas ona pripada Subotičkoj biskupiji i nosi titulu Kraljice Svete krunice, dok je ranije bila posvećena samo Devici Mariji od Mađara. Iako su krajem 19. veka Budisavčani namenili jednu kuću u kojoj će se okupljati, potrebe njihove zajednice bile su značajno veće, te su podigli seosku crkvu - ciglu po ciglu. U dvorištu se izdvaja zgrada u kojoj se nalaze Katolička crkvena sala i sedište KUD-a „Petefi Šandor”. Iza zgrade smešten je i mali improvizovan muzej na otvorenom gde se može nešto više saznati o istoriji sela. Nedavno je podignuta i spomen-ploča posvećena ugarskom predsedniku vlade Tisi Kalmanu(1830-1902), osnivaču i počasnom građaninu Budisave, po kome domaći Mađari i danas nazivaju svoje mesto - Tiszáklmánfalva.

Ispred Katoličke crkve nalazi se “Turul“, odnosno spomenik mitske ptice, podignut u čast palih boraca i nestalih Mađara u Prvom svetskom ratu, dok se ispred mesne zajednice nalazi Spomenik palim borcima u Narodnooslobodilačkoj borbi, podignut u sećanje na 22. oktobar, tačnije dan kada je oslobođeno selo. 

Kulturno-umetničko društvo „Petefi Šandor“ postoji 15 godina, a osnovan je i KUD „Mladost Budisava” 2016. godine koji kao spontani nastavljač nekadašnjeg KUD-a „Bratstvo i jedinstvo” okuplja uglavnom srpsko stanovništvo iz sela. 

Sasvim retka deca srpske i mađarske narodnosti sa srpskim i slovenskim prezimenima su pohađala tzv. “ VIĆ ŠKOLU “ koja je bila ustanovljena između dva svetska rata . U njoj se nastava odvojila na srpskom jeziku, bez obzira da li su ta deca bila osposobljena da prate nastavu na ovom jeziku. 

Između svetskih ratova u Budisavi je neko vreme radila i škola za malobrojnu jevrejsku decu koja su imala svog učitelja. 

 Kamen temeljac nove sadašnje škole postavio je tadašnji direktor, Pavle Gera, 18.03.1965. godine, a useljena je početkom nove školske godine 1966-1967. godine. Škola je dobila ime po jednom od visokih jugoslovenskih komunističkih, partijskih i državnih funkcionera, Moši Pijadi. Od 1993. godine škola nosi ime našeg jedinog nobelovca Ive Andrića. 

Iako malo selo, Budisava i danas ima izuzetno razvijen kulturni i socijalni život. Ona je svake godine domaćin raznih manifestacija poput kampa za folkloraše, festivala testenina i drugih… 

02.01.2023.