Srbobran

Srbobran je ljupka varošica bogate istorije koja je smeštena na obali Velikog bačkog kanala, a  okružen je meandrom rečice Krivaja. Bogat je termalnim vodama, koje se ne koriste u lekovite svrhe, ali ipak ima svoj izvor zdravlja, Žuti bunar. U centru, podno slatke strehe neprekidno teče voda. Žuta, bogata jodom. Najstariji pisani podaci o nastanku Srbobrana, potiču iz 1338. godine. Dugo je nosio naziv Sentomaš, ili sličnu verziju imena Sveti Toma, kao što su: St. Tamas, Szt. Tamas, Sent Tomas, Szent Tomas, Szenttamas, Bacs. Szent Tamas, Bac. Senttamas.  Prema mađarskim pisanim izvorima, sredinom XVIII veka dodato mu je Srbogradski ili Srbograd. Posle Velikog rata i prisajedinjenja Vojvodine Srbiji dobija ime Srbobran po utvrđenju-šancu koji je tokom Revolucije 1848. izgrađen kod današnje Srbobranske ulice. U njemu su bili ušančeni Srbijanci, pa je simbolično prozvan srbijanski, a kasnije Srbobran. Borbe su u to vreme vođene za nacionalna prava i željenu autonomiju Srba u bivšoj Austrougarskoj, a borba je nazvana „Bitka kod Sentomaša“. 

Plodna zemlja je svojevremeno iznedrila i veleposednike. Najčuvenija je porodica Dunđerski, koju meštani pamte i po dobročinstvu. I danas se mogu videti velelepna zdanja nekada najbogatije prečanske porodice. Na ovdašnjem pravoslavnom groblju je kapela Dunđerski, koju je sazidao Lazar, otac Lenke, verovatno najpoznatijeg člana porodice zahvaljujući peru velikog romantičara Laze Kostića. Na ulazu u groblje je Mauzolej Stevana Dunđerskog. Podseća na kupole srednjevekovnih srpskih manastira. Svojom kupolom sa krstom, podseća na kupole srednjevekovnih srpskih manastira. Izgrađen je od belog kamena. Iznad ulaza je ploča sa freskom Svetog Georgija (krsna slava Dunđerskih). Preko nekoliko širokih stepenica stiže se do širokog ulaza. Dva imozantna stuba od crnog mermera ukrašavaju ulaz. Unutrašnjost mauzoleja sa leve (severne) i desne (južne) strane ukrašena je zidnim freskama, koje su veoma oštećene i ugrožene od kapilarne vlage. Zid prednje (istočne) strane unutrašnjosti mauzoleja ukrašen je oštećenom ikonom u mozaiku. U mauzoleju su sahranjeni Stevan, supruga mu i njihovi potomci. Mauzolej je izgrađen za života Stevana Dunđerskog za 3.500.000 ondašnjih dinara ili oko dvesta vagona pšenice. Stevan je bio sin Novaka i unuk deda Gece. Rođen je u Srbobranu 1860. godine a umro 1935. godine. Bio je sjajni domaćin kralju Aleksandru I Karađorđeviću (tada regentu), prilikom njegovog boravka u Srbobranu 25.jula 1919. godine. Stotinak metara od južnog grobljanskog ulaza s desne strane glavne grobljanske aleje, podigao je najmlađi Gedeonov sin Lazar- Laza crkvu u slavu svog oca. Kao veliki rodoljub i poznavalac stradalničke istorije svog naroda, Laza Dunđerski je znao da su Srbi na zidovima svojih manastira sačuvali likove i uspomene na svoje vladare, od nastanka do propasti svoje države. To je doprinosilo očuvanju naše nacionalne svesti. Ova istorijska činjenica kao i uspomena na poštovanog i voljenog oca, bili su razlog i podsticaj da podigne ovaj značajan spomenik. U kripti ove crkve su sahranjeni Gedeon i njegovi potomci. Crkva „Svetog Georgija“ je podignuta 1884. godine, ima jedan toranj, duga je petnaest, a široka osam metara. Iznad ulaza u crkvu je freska „Svetog Georgija“ i spomen ploča sa sledećim tekstom: „1807-1881. Zadahnut verom praotaca mojih potkrepljen svetim arhijerejskim blagoslovom Vasaliana Petrovića vladike bačkog, podigoh ovaj sveti hram radi večne pravoslavne božije nad grobom nikad nezaboravljenog oca moga Gedeona Dunđerskog, nekadašnjeg skromnog zemljodelca i viteza Franc Josifovog ordena, kao i znamenje moje sinovljeve ljubavi i večne blagonaklonosti. U Sentomašu 8. septembra 1884. godine, Lazar Dunđerski, sin sa suprugom svojom Sofijom, rođenom Đorđević“.  Članovi porodice Dunđerski sahranjeni u kripti crkve:
1. Gedeon- Geca Dunđerski (1807-1883.)
2. supruga Persida rođena Letić (1805-1856.) 
3. Lazar Dunđerski (1833-1917.)
4. supruga Sofija rođena Đorđević (1831-1920.) 
5. Lenka Dunđerski (1870-1895.)
6. dr. Gedeon Dunđerski (1875-1939.) 
7. Đoka Dunđerski (1873-1950.)
8. Lazar Dunđerski (1904-1956.)
9. Katarina rođena Hadžić (1906-1940.)
10. Teodora rođena Vlahović (1887-1965.)
11. dr Dušan Dunđerski (1905-1977.)
12. Olga rođena Marinović (1901-1977.) 
13. Gedeon Dunđerski (1926-1984.)
Groblje je neobično i zbog većeg broja kosturnica, porodičnih grobnica, koje liče na manje mauzoleje.
Srbobranskim šorovima prolazio je i prestolonaslednik, Aleksandar I Karađorđević. Ugostio ga  je u svom raskošnom salonu Stevan Dunđerski 1919.
Na ulazu u mesto uočljiva su dva tornja Pravoslavne crkve Bogojavljenja Gospodnjeg.  Simbolično predstavljaju srpski narod s obe strane Save i Dunava, a crkva njihovo ujedinjenje i snagu. Zvona se, tako kažu, čuju i do 25 kilometara u krug. Pravoslavna crkva Bogojavljenja Gospodnjeg osnovana je 1787.i gradila se dvadesetak godina. Stradala je u svakom oružanom sukobu, kojih je bilo dosta na ovim prostorima, zvona su tada bivala pretapana u topove. Uporni meštani bi je uvek obnavljali. Dugačka 40, a visoka gotovo 70 metara, građena je više od dvadeset godina. Osvećena je 1807. godine i taj događaj ima simbolično značenje za istoriju Srbobrana. Crkva je posvećena Svetom Bogojavljenju Gospodnjem. Rezbariju ikonostasa radio je Georgije Dević 1859-63, ikone i zidne slike Novak Radonjić 1861, a pevnice i tronove Konstantin Pantelić.
Smatra se jednim od najlepših pravoslavnih bogomolja panonskog podneblja i zaštićeni je spomenik kulture. Ispred crkve je uređeni park, omiljeno sastajalište mladih i Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora. Odnedavno tu je i statua Lenke Dunđerski, u prirodnoj veličini izlivena je u bronzi i delo je vajara Stevana Filipovića. Lenka je u njegovoj viziji dostojanstvena i mudra, i kao takva, verno simbolizuje jednu od najznačajnijih srpskih porodica u Vojvodini. Porodica Dunđerski je iz Srbobrana krenula svoj razvoj, upravo sa ovih ulica, sa ovih trgova započeli su uspon građanske kulture Vojvodine, po čemu ih pamtimo i danas. Srbobran od 2006. godine do danas na jedan poseban način neguje uspomenu na Leknu kroz manifestaciju i književnu nagradu „Lenkin prsten“ koju je ustanovio Dom kulture Srbobran 2006. godine , a od tada do danas, nagrada je uručena 17 puta za najlepšu ljubavnu pesmu na srpskom jeziku objavljenu prvi put u periodu između dve dodele nagrade.
Na drugom kraju ovog mesta je rimokatolička crkva Uzvišenja Svetog Križa. Prva bogomolja na današnjem mestu sazidana je 1783. od naboja sa trščanim krovom bez tornja i krsta. Kako je broj stanovnika, a time i vernika rastao, 1815. je izgrađena prava bogomolja sa visokim tornjem i krstom. Crkva je nakon ratnih dešavanja 1848. godine, prvi put renovirana između 1852.i 1853. godine.
Opštinski organi uprave u Srbobranu, smešteni su u zgradi koja je izgrađena u 19. veku. Ovo prelepo zdanje sa četiri krila, formira kvadratnu građevinu u osnovi zajedno sa unutrašnjim dvorištem. Objekat je građen opekom, koja je sa spoljne strane malterisana i ofarbana. Prema Trgu Slobode u ovom mestu, okrenut je glavni svečani ulaz. Zna se i da je u ovoj zgradi rođen i živeo profesor i pesnik Steva Vladislav Kaćanski, koji je u narodu bio poznat i kao Stari Bard. Nadaleko poznata porodica Dunđerski je u atarima Srbobrana u svom vlasništvu, imala svoje brojne posede. Sam centar Srbobrana je izuzetno lepo uređen u blizini centra je smeštena autobuska stanica, preko puta koje se nalazi i pijaca.

04.12.2022.