Dvorac Daniel

Dvorac Daniel u Konaku izgradio je baron Ladislav Daniel 1898. godine. Uz glavnu zgradu za stanovanje veleposednika, izgrađene su i zgrad za stanovanje biroša i sluga, ekonomski objekti, konjušnica, štale i sl. Dvorac okružuje park koji se prostire na nekoliko hektara sa retkim stablima raznih egzotičnih vrsta, ali je danas zapušten.

Zgrada je prizemna,  lepa, dok je krov čiji su crepovi složeni u cik-cak šaru taj koji zdanju daju poseban utisak raskoši i reprezantativnosti. Dva ulaza u zgradu su u to vreme bila karakteristična. Glavni ulaz dvorca u Konaku ima kolski prilaz sa obe strane, a na sredini stepenište. Krase ga četiri jonska stuba koja nose jednostavan krov, a kojim je natkriven sam ulaz u objekat.
Drugi ulaz, takođe je natkriven, ali bogatije ukrašen, sa šest jonskih stubova i kitnjastijom dekoracijom na vrhu. Polukružnim stepeništem, stanovnici dvorca su se spušali u prostran vrt.
A kako je nastao? Pa tako što je Grof Ladislav Danijel 1898. godine odlučio da u selu Konak izgradi dvorac, u blizini mosta na rečici Brzavi. Ova porodica, jermenskog porekla, imala je još dva dvorca u obližnjem Starom Lecu. Ladislav je bio veliki ljubitelj konja, s obzirom na podatak da je na posedu imao ergelu od 150 grla, ljubitelj knjiga, pošto je njegova biblioteka brojala 2 hiljade knjiga, a imao je i izuzetnu zbirku poštanskih markica iz čitave Evrope. Nakon formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca usledila je agrarna reforma u kojoj su veliki posedi vojvođanskih spahija naglo smanjeni, a zemlja podeljena dobrovoljcima i srbijanskim kolonistima. Grof Danijel je posle toga izgubio strpljenje, rasprodao ostatak zemlje i zgrada i otišao u novoformiranu Mađarsku. Atraktivnu građevinu kupuje beogradski industrijalac Kosta Ilić i on zgradu pretvara u malu fabriku konfekcije, koju nasleđuje njegov sin Vlada, poslednji vlasnik pre nacionalizacije. Posle 1945. zgrada postaje sirotište, zatim domaćinska zgrada, a na kraju, 1959. i osnovna škola “Vuk Karadžić”, što je i danas, koja nema dovoljno novčanih sredstava da ga redovno održava. Zaposleni u školi se svojski trude da održavaju prostorije, spoljašnjost i park oko dvorca. Ono što dotatno otežava održavanje je da se popravke moraju obavljati tako da dvorac zadrži originalan izgled što zahteva prilična sredstva. Takođe, zbog malog broja učenika, škola se gotovo svake godine suočava sa mogućnošću zatvaranja. To bi svakako bio veliki problem za seosku decu koja bi u tom slučaju morala da putuju svakog dana, u problemu bi bili zaposleni u školi, a u problemu bi bio i sam dvorac, jer bi tada verovatno bio potpuno prepušten zaboravu. U prostranom vrtu koji ga okružuje, postoji igralište, zelene površine u kojoj uživaju svi meštani, čitav kompleks bi mogao da bude prava turistička atrakcija, ali mu nedostaje pažnja nadležnih.
U jednom periodu, tu se nalazio Nastavni centar za predvojničku obuku. U pomoćnim zgradama nalaze se vrtić i školska kuhinja.
Dvorac u Konaku, u zrenjaninskom Zavodu za zaštitu spomenika, zaveden je kao spomenik od velikog značaja. Još kad bi samo imao neko od nadležnih to i da zaista ceni i pomogne u održavanju.

17.08.2023.

Dvorac Jagodić

Dvorac Jagodić, iako je mnogo bliže Konaku, na putu ka Vršcu, formalno se nalazi u ataru sela Boka. Sagrađen je na ivici šume, koja je zanimljiva po retko gde očuvanoj skupini stabala koprivića, koji se nastavljaju na engleski park i koji su zaštićena biljna vrsta. Sagrađen je 1835. godine za Petra Jagodića i u čijem je vlasništvu ostao sve do nacionalizacije posle Drugog svetskog rata.  Porodica Jagodić je značajna za kulturnu istoriju srpskog naroda u Vojvodini, jer su Jagodići bili istaknuti članovi Matice srpske, pa se u Galeriji Matice srpske nalazi nekoliko njihovih portreta koje je naslikao Konstantin Danil.

Očigledno je da su Jagodići želeli da za sebe izgrade porodični dvorac daleko od naselja i u miru šume u banatskoj ravnici, a u skladu sa trendovima tog doba  Austrije, Rusije, Britanije ili Nemačke. Dvorac pripada tipu poljskih dvoraca, a oko njega je engleski park, koji poseduje i uobičajene, ali i egzotične, biljne vrste, što je tipično za eru romantizma. Dvorac Jagodić je mali dvorac, ali veoma lep. Oko dvorca su se nalazila dva parka, jedan u engleskom stilu, a drugi u francuskom. Okolo su bile šume Koprivića. 

Sama zgrada dvorca je u izduženo pravougaonom obliku i sa savršenom simetrijom. Zgrada je bočno markirana sa dva rizalita koji izgledaju kao kule. Osu simetrije čine dva pristupna trema, jedan koji služi za ulaz, i drugi prema parku. Sa suprotne strane nalazi se trem s terasom koji pridržavaju četiri korintska stuba. I prozori imaju elemente korintskog stila. Zgrada je veoma jednostavna i skladna, što je vodeći estetski princip, koji potcrtavaju prozorska okna ritmično u jednakim intervalima. Dominantna jednostavna simetrija i sklad jesu i osnovne karakteristike klasicističkog stila koji, uz neke romantičarske elemente, dominira ovim zdanjem.

Nakon nacionalizacije u dvorcu je bila smeštena upravna zgrada poljokombinata „Trudbenik”, a to je donelo velike promene, budući da se dvorac od stambenog prostora pretvorio u administrativnu zgradu. Ove promene su bile vidljive naročito u enterijeru, dok je eksterijer ostao u dobroj meri pošteđen.

Posle dužeg vremena započeto je obnavljanje zgrade 2007. godine. Mada danas izgleda da tu ima još dosta posla.

Dvorac je spomenik kulture od velikog značaja. Park dvorca Jagodić je zaštićeni spomenik prirode.

Još jedan je od dvoraca u Vojvodini koji, na žalost, nije otvoren za posetioce.

Televizijska serija koja nosi naziv kao i ovaj dvorac nije snimana ovde. Jedan je od retkih dvoraca za koji nije vezana neka legenda, misterija, intriga, ali to neumanjuje njegovu vrednost i svakako je lepo videti ga.

17.08.2023.

Dvorac Kapetanovo

Dvorac Kapetanovo, još jedan je u nizu dvoraca koji se nalaze na teritoriji Vojvodine, a koji na žalost propada, iako kažu da je u fazi restauracije, veliki je potencijal za turizam. Nalazi se na teritoriji opštine Plandište, u ataru van svakog mesta na putu Zrenjanin -Vršac, nadomak naselja Stari Lec. Prelep je prilaz dvorcu kroz drvored, kao u bajci, a sam dvorac...pa ne znam da li se može rečima opisati, jer to treba videti. Mada zapušten, prilaz i vrt, kao i sam izgled dvorca još uvek daje sliku kakav je nekad  bio i kakav jeste i još uvek može da bude. Pravi dragulj. A gde je dvorac, tu uvek postoji i neka legenda.

Dvorac je sagradio ondašnji Župan Botka Bela 1904. godine. Sagrađen je sa idejom da liči na srednjovekovni zamak. Ima dva ulaza, a oko njega je bio prostran park sa fontanom. Dvorac je na licitaciji 1938. kupio bogati trgovac Franc Maj za miraz ćerki, koja ga je udajom donela poslednjem predratnom vlasniku Milanu Kapetanovu, po kome i danas nosi ime. Milan Kapetanov, je zadržao dvorac u svom vlasništvu do kraja drugog svetskog rata, kada mu je zakonom o nacionalizaciji oduzet. 

Kao pojava, Kapetanovo predstavlja redak primer "poljskih dvoraca". Položajem van naselja i arhitekturi primerenoj ovoj koncepciji, predstavlja izuzetno zanimljiv primer pseudosrednjevekovnog zamka.  Dvorac je spomenik kulture od velikog značaja i u fazi je renoviranja.

Dvorac na žalost još uvek nije otvoren za posetioce.

Legenda o ukletom dvorcu nas vraća u leto 1938. godine. Tada je još uvek njegov vlasnik bio pomenuti župan, koji se odao poroku kockanja. Avgusta meseca te godine je odigrao partiju, u kojoj je založio i ovaj dvorac. Ubrzo je i bankrotirao. Nije poznato kako je on prihvatio tu situaciju, ali legenda kaže da njegova supruga nije nikako prihvatala ideju da nemaju više ranije bogatstvo. Zato se baš u današnjem dvorcu Kapetanovo ubila. Tačnije, uzela je benzin, polila se njime i zapalila.

Kako navodi legenda, od nje nije ostalo apsolutno ništa, osim pramena kose.

Prema legendi, baš taj plamen plave kose je dugo posle toga bio uočljiv u okolini dvorca.

A da bi legenda bila još interesantnija, navodi se da se na dan Svetog proroka Ilije, koji se svake godine obeležava 2. avgusta, može videti i silueta jedne žene plave kose u dvorcu. I danas, kada kosci kose travu oko zamka, na njihovim kosama i grabljama se umesto trave ponekad nađe pramen plave kose. 

17.08.2023.

Arača

Na potezu koji Melenčani zovu "sedmiter", jer odatle "počinju putevi prema atarima sedam banatskih sela", osam kilometara južno od Miloševa, prema Novom Bečeju, u Vojvodini, stoji Arača. Ostaci crkve nalaze se među njivama i nisu lako dostupni. Ni za arheološka iskopavanja, niti za posete turista i hodočasnika, posebno ne za velike grupe ljudi, jer probijati se kroz njive, atarskim putem nije klasičan turistički doživljaj i zahteva strpljenje. Ipak, kada se stigne do samog lokaliteta, unutar sačuvanih zidova, sa pogledom na nebo jer svoda nema, osećaj je neverovatan. Arača, je mnogo toga, ali za početak da kažemo da su to ostaci srednjovekovne romaničke crkve. Materijalni dokazi do sada prikupljeni pokazuju da je Arača bilo naselje i da je tokom vekova ovde živelo različito stanovništvo. U njenom okruženju arheolozi su pronašli praistorijska naselja koja traju od doba starčevačke keramike (5.500 godina pre nove ere). Zemlja Arače pružala je utočište ljudima 7,5 hiljada godina, jer je dovoljno uzdignuta (82 metra nadmorske visine) da je nisu mogle poplaviti vode Tise u redovnim izlivanjima, a bila je okružena vodom - štitio ju je Tiski rukavac Mali Begej, močvare Veliko Kopovo, Slano Kopovo i Bikoš i rečica Crna Bara, obezbeđujući joj istovremeno i vodene puteve. A uskom zemljanom gredom (prema Novom Bečeju) imala je i suvozemni put do Tise. Arheološka ispitivanja sa sondama, pokazuju da je na mestu benediktinske opatije prethodno bilo neko starije crkveno zdanje, manja parohijska crkva iz 11. veka. To potvrđuje i kamena ploča koju je 1897. godine otkopao dr Peter Gerece, a danas se čuva u peštanskom Nacionalnom muzeju. Njena grubo klesana reljefna kompozicija verovatno pripada XI veku i odnosi se na osnivanje prvobitne crkve. U gornjem delu ploče je muškarac s bradom u odeći sveštenika, desnom rukom blagosilja na način istočne crkve, a levom rukom drži svitak ili knjigu. Ispod biste sveštenika su uklesane dve glave (oštećene) ktitora crkve, koja je takođe prikazana na drugoj (levoj) strani ploče. Ploča još sadrži figuru osedlanog konja sa sokolom, što govori da su ktitori crkve bili plemenske starešine. Pored glave sveštenika i ktitora, urezan je tekst na latinskom, koji je veoma oštećen. Istraživači su ga različito čitali, ali se slažu da je pored glave sveštenika tekst molitve.

S obzirom da je tekst urezan nevešto i veoma nepregledno za čitanje, ima mišljenja da je latinski tekst uklesan naknadno, a ne u vreme nastanka ploče i crkve. Zadnja strana kamene ploče iz Arače je izlizana, jer je kasnije bila okrenuta na gore, služeći kao pod u dvorištu manastira. 

Romanička bazilika podignuta je oko 1230. godine, a nakon stradanja, obnovljena je zalaganjem kraljice Jelisavete Anžujske 1370. kada je uz apsidu dozidan gotički toranj.

Severno, uz zidove bazilike krajem 15. veka sagrađen je manastir, a srednjovekovno naselјe, manje istraženo, formiralo se u okolini. Lokalitet je bogat, nađeni su ostaci palata, kuća, utvrđenja, gradska vrata i još nekih crkava. Od početka XVIII veka po odlasku Turaka iz Banata, ostala je u ruševinama. O želji graditelja da to bude jedno prelepo zdanje, svedoče korišćeni materijal: tesani kamen, mermer, tesanik i opeka. Bogat arhitektonski ukras na fasadama sačuvan je u delovima gde su predstavljene razne figure i biljni motivimi. Novija arheološka istraživanja potvrđuju da su uz crkvu sa severne strane postojali konaci i mnogobrojni grobovi. 

Služila je, povremeno i katoličkoj i pravoslavnoj veri, prepravljana je i u odbrambenu tvrđavu. U Banatu nije bilo mnogo mira ni kada su Turke početkom 18. veka pobedili Austrijanci. Austrijski grof Klaudijus Florimund Mersi postao je 1718. godine general-zapovednik banatske provincije. Naselje oko Arače svedočilo je ekonomskom i privrednom prosperitetu, ali je narod plaćao ceh u vidu ogromnog poreza i kuluka. Zbog teških uslova za život, čitava sela su napuštena, jer je narod bežao od teškog kuluka i poreza. Pljačkana je i posle toga: okolno stanovništvo razvlačilo je njene kamene delove i opeku, a svuda oko Arače vidljive su rupe koje su ostavljali tragači za zakopanim blagom. Njega je, kako legenda kaže, još u 5. veku sakrio zloglasni vladar Huna, Atila Bič božji. Ne zna se da li je iko našao blago, ali je ovo ostala jedna od najpoznatijih legendi o Arači. O drugoj se počelo pripovedati šest vekova kasnije, dok su ovim delom Banata još besneli krstaški ratovi. U to vreme je uzvišicu nadomak Novog Miloševa posećivao i engleski kralj Ričard I Lavlje Srce, koji se po povratku iz krstaških pohoda lečio lekovitim blatom. Rušili su je i vetrovi: zabeleženo je da je jaka oluja 13. decembra 1863. srušila neke njene zidove i gornji deo gotičkog tornja.

O ovom kulturnom dobru od izuzetnog značaja poslednje oko dve decenije brinu dve države, Mađarska i Srbija, s obzirom da se na lokalitetu Arače prepliće istorija dva naroda. Ova crkva stara je oko 800 godina i predstavlja spomenik evropske prošlosti ovog prostora. Oko crkve su na 70 hektara različiti slojevi ostataka naselja, a njihovo otkrivanje i dostupnost javnosti od velikog je kulturnog, turističkog i privrednog značaja za ovaj region. Zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine stavio je ostatke ove crkve 1948. godine pod zaštitu države, kao kulturno dobro od izuzetnog značaja, jer predstavlja kulturno istorijski spomenik prvog reda - jedini te važnosti iz srednjeg veka sa ovog područja.

 Danas oko zidova koje je gradila i rušila zamršena banatska istorija, ostala su samo polja suncokreta i kukukuruza. Ka njima se sredinom juna svake godine zaputi i neobična grupa izletnika: iz obližnje opštine Novi Bečej, u okviru „srednjovekovnog festivala Arača“, okupi se stotinak vitezova i princeza. U njih se prerušavaju članovi društva za zaštitu starih običaja i kultura, sa željom da Arača ponovo oživi i kao jedinstvena turistička akrakcija.

13.08.2023.