Gardoš

Gardoš je živopisno gradsko naselje u Zemunu, na brdu zvanom Gardoš, koji je sačuvao autentičan izgled sa malim kućama i kaldrmisanim uličicama i jedno je od najlepših gradskih celina u Beogradu. Ono obuhvata i srednjovekovno utvrđenje koje se nalazi na desnoj obali Dunava. 

Istorija Gardoša počinje veoma rano, još u peirodu nolita. Veliki broj predmeta koji su nađeni prilikom arheoloških istraživanja svedoče o tome da je na ovoj lokaciji postojala naseobina u doba stračevačke i vinčanske kulture. Kako je vreme je proticalo, sa njim su se menjali i narodi koji su nastanjivali ovo mesto, koje je očigledno bilo plodonosno. Veruje se da je Zemun dobio naziv po zemunicama, tipu kuća koji se nekada ovde gradio. Ali za Gardoš ne postoji samo jedan podatak koji svedoči o nastanku imena, ali postoje građevine koje govore o prošlosti. Među njima je najistaknutija tzv. Gardoš kula, sa čijeg vrha je ponosno širio krila turul-mađarska mitska ptica slična sokolu. Zapisano je da je turul imao raspon krila od četiri metra. Zvanično nosi naziv Milenijumska kula, ali je mnogo prepoznatljivija po drugom nazivu, Kula Gardoš. Taj naziv nosi iz razloga što je jedna sedam spomenika potpuno različite arhitekture kojim je Ugarska htela da obeleži svoju hiljadugodišnju državnost. Naime, prema legendi, Mađarska je nastala spajanjem sedam plemena pa je zbog toga bilo simbolički važno podići i sedam spomenika. Dva posvećena ovoj godišnjici izgrađena su u Mađarskoj, u gradovima Opustaser i Panonhalm, dva u današnjoj Slovačkoj u gradovima Nitra i Devin, jedan u Ukrajini, kod grada Muhatčevo, jedan u Rumuniji, kod Baroševa i ovaj sedmi koji je Zemunska kula i jeste se nalazio najjužnije. Centralni Milenijumski spomenik podignut je u Budimpešti i nalazi se na Trgu heroja. Milenijumske kule su Mađari podigli 1896. godine. Gardoš kula danas je jedna od dve u potpunosti sačuvane kule iz tog perioda, zapravo jedina je ostala sačuvana od svih spomenika izvan današnje Mađarske, jer Kule u Slovačkoj, Ukrajini i Rumuniji više ne postoje. Uzvišenje na Gardošu se smarta odličnom pozicijom za osmatračnicu, to su znali narodi koji su svoje tvrđave postavljali upravo ovde. Kula je visoka 36 metara i otvorena je za posetioce. Sa nje se pruža pogled na Kalemegdansku tvrđavu, Zemun, Dunav, glavna obeležja Beograda. A u samoj kuli se često održavaju izložbe, kao i kulturni događaji, u okviru ateljea i galerije Čuburilo. Stalnu postavku čini izložba posvećena liku i delu Milutina Milankovića. U srednjovekovnoj kuli koja se nalazila na mestu današnje Gardoš kule, poginuo je Janoš Hunjadi, poznat i kao Janko Sibinjanin, madjarski vitez i veliki borac protiv Osmalija. Zbog njegovog viteštva, srpski narod je Gardoš kuli nadenuo i ime Kula Janka Sibinjanina. Od 1948. godine tvrđava Gardoš uvrštena je na listu Spomenika kulture i nalazi se pod zaštitom zvaničnih institucija.

Brojne zemunske urbane legende vezuju se za ovu kulu. Najpoznatija je legenda o misterioznim podzemnim tunelima koji spajaju Gardoš i Beogradsku tvrđavu. Ulaz u ovaj legendarni tunel nalazi se, po pričama Zemunaca, baš ispod ove kule, koja predstavlja čvorište tajanstvenih mitskih podzemnih puteva.

Zemunska tvrđava potiče iz ranog srednjeg veka (izvori je pominju već u IX veku) i smeštena je na današnjem Gardošu. Od nekadašnjeg utvrđenja se očuvala samo četvorougaona citadela, u čijem središtu je 1896. godine podignuta tzv. Milenijumska kula.

Zemunsko utvrđenje se prvi put pominje u IX veku, a krajem XI veka je stradalo pod naletom krstaša Prvog krstaškog pohoda. Tokom prve polovine XII veka, često se pominje u vezi sa vizantijsko-mađarskim ratovima, a vizantijski hroničar Jovan Kinam navodi da su Mađari 1127. godine zauzeli Beogradsku tvrđavu i od njenog kamenja podigli Zemunski Grad. U sklopu napada na Beograd 1521. godine, Osmanlije su opsele i Zemun, koji je zauzet 12.07. posle jakog otpora koji su pružili njegovi branioci predvođeni Markom Skoblićem. Samo utvrđenje se pominje 1609. godine, a tokom XVIII veka je već bilo u ruševinama. 

Ovo je predivno mesto sa predivnom energijom, odakle se čovek uvek vrati ispunjeniji i obnovljeniji, idealno mesto da pobegnete od svih problema. Gledate tornjeve, kulu, zvonike, krovove, jednu istoriju. Neopisiv je osećaj kada znate da    su u pogledu na reku Dunav ovde uživali i Kelti, Rimljani, Ugari, Turci... 

12.07.2023.

Maglić

 Na samo 30 kilometara od Novog Sada, nalazi se selo Maglić, a na ulasku u selo, postavljena je tabla na kojoj piše "Dobro došli u Maglić, selo koje ima sve". To mesto nekada je bilo eks-teritorijalna komuna grčkih partizana, a danas ga zovu Jugoslavija u malom. Maglić u svom razvoju ima četiri faze: srednjovekovnu, nemačku (1786—1945), grčku (1945—1949) i jugoslovensku, u kojoj su stvoreni preduslovi za sveopšti napredak i izgradnju modernog i razvijenog naselja.

Ime se prvi put javlja već u XIII veku kao mađarsko naselje Keszi (Kesi). Ugarski kralj Štefan V darovao je kao nagradu za vernu službu braći Martinu i Kelemenu Marcel 1263. godine dobro zvano Keszi. Na ovom velikom vlastelinskom gazdinstvu bilo je u ono vreme osam sela, od kojih su tokom vremena, a pogotovo posle Rakocijeve bune, sačuvana samo dva, Petrovac i Buljkes. Imenima tih naselja zvanih Keszi, da bi su se međusobno razlikovala, dodavana su u prefiksu imena njihovih vlasnika odnosno posednika. Tako je vlasnik sela bio Savolj, prema kome je i naselje nazvano Savolj-keszi, kasnije u svojoj etimološkoj evoluciji transformisano u Bouljkeszi, Buljkeszi i na kraju u Bukljes.

Kasnije se ovo naselje pominje i u turskim tefterima (poreskim spisima), najpre 1554. godine kao naselje u bačkoj nahiji sa 2, 1570. sa 3 i 1590. sa 7 poreskih obveznih kuća. Posle proterivanja Turaka ovo selo je, pošto se nije javio zakonski naslednik, pripalo krunskom posedu. Godine 1717. opet se pominje Buljkes koji se kao pustara šest godina kasnije pripaja graničarima. Na ovu pustaru graničari su isterivali rogatu stoku na ispašu. Godine 1728. ova pustara je bila naseljena, ali 1737. g. pominje se samo njeno ime. Posle ukidanja vojne granice 1745. pustara se opet pripaja krunskom posedu.

Za vreme Terezijanske kolonizacije ovu pustaru 1786. prvi put naseljavaju Nemci i to u prilično velikom broju. Najviše ih je bilo iz švapskih krajeva (Švabenlanda) pa su ih pripadnici ostalih naroda nazvali Švabama. Bulkes je tokom 18. i 19. veka prilično brzo rastao i do 1900. je već imao preko 3.000 stanovnika. Nemački naseljenici, kolonisti imali su u odnosu na ostale stanovnike, pretežno kmetove, prilične povlastice i niz privilegija, što im je omogućilo da za kratko vreme organizuju život, da osnuju reformatorsku crkvenu opštinu, da razviju i unaprede poljoprivrednu i zanatsku proizvodnju.

Kako se Drugi svetski rat privodio kraju a saveznička pobeda se osećala u vazduhu, nekadašnji Buljkes a današnji Bački Maglić tada napuštaju Nemci, koji su činili većinsko stanovništvo ovog malog vojvođanskog mesta, a najveći broj njih seli se u Nemačku. Kao i ostala nemačka sela u Vojvodini i Bulkes je ostao bez stanovnika, ali kuće su ostale opremljene. U maju 1945. u ove nameštene kuće doselilo se 4.650 grčkih izbeglica, pripadnika narodnooslobodilačke armije "ELAS" (komesari, komandanti, partijski rukovodioci), koji su uveli svoje zakone i monetarnu valutu. I tako, u Vojvodini je u selu Bulkes u periodu od 1945. do 1948. postojala Autonomna Grčka Republika. Država u državi! U početku je to bio samo sabirni logor, u koji su vojnici dolazili na oporavak, no kasnije je život u Bulkesu organizovaniji. O redu se brinula policija "IKA". Imali su svoju štampariju koja je izdavala "Glas Bulkesa". Sredstvo plaćanja bila je grčka moneta – drahme, ali i novac koji je štampan u lokalnoj štampariji, simbolično nazvan Buljkeski dinar.

Rezolucija Informbira podelila je Grke u Bulkesu. Jedni su podržavali Staljina a drugi KPJ. Da bi se sprečilo međusobno trvenje pa i ubijanje donesena je u proleće 1949. odluka da Grci koji su za Rezoluciju budu iseljeni, a oni koji su verni KPJ imali su pravo slobodnog izbora pa su neki od njih i ostali. I tako, samo nakon nekoliko godina Grci se vraćaju u matičnu zemlju a 1949. selo pretežno naseljavaju srpske porodice iz Bosne i Hercegovine. Završetkom ovog doseljavanja označen je i kraj doseljavanja, jer su skoro sve kuće bile useljene.

Sam naziv Maglić nosi od 1949. godine kada je preimenovan iz Buljkesa u Maglić, zato što je kao planina tromeđa između Crne Gore, Bosne i Srbije, jedna simbolika svih naroda koji su se doselili od 1949. pa sve do 1954. kada su trajale te kolonizacije. 

Danas u selu živi više od deset nacija, takozvani ekonomski migranti koji su ga naselili pedesetih godina prošlog veka. Stopa nezaposlenosti u Magliću je niska, a meštani često kroz šalu kažu da ne radi samo onaj ko neće. Kako ne bi zaboravili na tradiciju i poreklo oni su pre više od 70 godina osnovali KUD "Đura Jakšić" koji danas broji oko stotinu članova.

Tokom decenija, Maglić se postepeno razvijao da bi postao jedno od najrazvijenijih sela u Vojvodini. Vredni meštani mogu se pohvaliti time što imaju sve asfaltirane ulice, moderan vrtić, sportsku halu, bazene, kanalizaciju, mlekaru, od divlje deponije napravili su jezero, izgradili su novu pravoslavnu crkvu Svetog Lazara i otvorili fabrike koje zapošljavaju nekoliko stotina ljudi.

Rekonstruisana je i nemačka crkva stara 200 godina. U drugoj polovini 18. veka, prilikom naseljavanja tadašnjeg Buljkesa, a današnjeg Maglića, podignuta je drvena građevina za molitvu. Zbog lošeg materijala ubrzo je postala trošna i ruševna, pa su stanovnici Buljkesa 1814. jednoglasno odlučili da izgade novu crkvu. Kamen temeljac je položen 29. septembra 1817. a u oktobru 1820. crkva je bila sagrađena. Iznad vrata nalazi se natipis na nemačkom jeziku kojim se 1886. obeležava 100 godina od doseljavanja Nemaca u Bulkes (u vreme cara Franca Jozefa Drugog) kao i 150 godina 1936. u Kraljevini Jugoslaviji.

Meštani su otvorili i jedan velelepni park u spomen našem legendarnom odbojkašu Žarku Petroviću.

Žarko Petrović bio je srpski odbojkaš i jugoslovenski reprezentativac, rođen 1964. u Novom Sadu a odbojku je počeo da trenira u OK Maglić iz Maglića. Sa nepunih 18 godina prešao je u novosadsku Vojvodinu i u njoj stekao slavu i reprezentativni status. Njegova bista stoji pored veštačkog jezera i teretane na otvorenom u Magliću. Veštačko jezero je napravljeno u rupi iz koje su Nemci pre rata vadili glinu za pravljenje kuća, danas je lepo uređeno i poribljeno.

Pogon za mlevenje hmelja, vredan primer industijske baštine stoji zapušten i zaboravljen između savremenih pogona čipsare "Pepsico" ("Marbo") i takođe zapuštene zgrade Železničke stanice u Magliću. Do pre 20 godina je u Vojvodini pod hmeljom bilo preko 1.300 hektara, danas samo 20-ak hektara i to u susednom Bačkom Petrovcu.

Na Novom groblju na ulazu nalazi se popis svih sahranjenih stanovnika sela, retka praksa koja nije viđena u Vojvodini.

Među grobovima pažnju skreće dirljiva ljubav koju je jedan Slobodan prema svojoj prošle godine preminuloj supruzi Tereziji ovekovečio na zajedničkom nadgrobnom spomeniku.

Zabranjena ljubav na nacionalnoj osnovi, prisilno razdvajanje (veza datira od njihove 16. godine u vremenima kada se roditeljska još poštovala i znalo se čija je reč poslednja) i ponovni, slučajni susret nakon 20 godina zrelih porodičnih ljudi. Nakon tog susreta, nikada se više nisu razdvojili do momenta kada ih je smrt razdvojila. Od tada, Slobodan svako jutro na groblju uz kafu ispriča Terezi svoju noć, a samo on zna kako mu je, i svaki smiraj dana je opet kod nje na čašici razgovora. 

Osnovna škola “Žarko Zrenjanin” u Magliću, ime nosi po narodnom heroju Jugoslavije, Žarku Zrenjaninu, a počela je sa radom 1949. godine.

Zahvaljujući vredim, spretnim stanovnicima, ovo vojvođansko mesto je primer da se sela ipak ne moraju ugasiti ako ljudima koji tu žive omogućimo da imaju uslove za dobar život. Pored toga ovo mesto je izuzetno čisto, uređeno, prepuno zelenila, cveća i za primer drugima kako se može voditi računa o mestu boravka, samo ako se hoće.

stara kuća

nova kuća

Bazeni

Bazeni

Bazeni

Pogon za mlevenje hmelja

Veštačko jezero

Veštačko jezero

nova kuća pored jezera

Veštačko jezero

ribolovačko udruženje na jezeru

park  odbojkašu Žarku Petroviću

park  odbojkašu Žarku Petroviću

spomenik odbojkašu Žarku Petroviću

lepo očuvane stare kuće

lepe zelene ulice

nemačka crkva

nemačka crkva

pravoslavna crkva Svetog Lazara

pravoslavna crkva Svetog Lazara

pravoslavna crkva Svetog Lazara

pravoslavna crkva Svetog Lazara

pravoslavna crkva Svetog Lazara

lepo očuvane stare kuće

staro seosko imanje

stara kuća

neki stari pogon za hmelj ili slično

neki stari pogon za hmelj ili slično

neki stari pogon za hmelj ili slično

stara kuća iz 1900. godine

simpatična tabla na ulazu u Maglić

03.06.2023.

Faleristika

Pripadate li vi generaciji koja je imala hobije skupljanja raznih stvarčica? Evo primera kako se to nekad radilo...Može se reći da me uhvatila nolstagija. Nek' misli ko šta hoće, bila su to lepa vremena.

Faleristika se zove skupljanje znački, medalja, žetona. Jedno vreme to je bio veoma popularan hobi, posebno za vreme komunizma. Ima ljudi koji i danas čuvaju svoje kolekcije kao neko blago. Za vreme SFRJ bilo je uobičajeno u raznim prigodama dijeliti značke. One su bile znak pažnje ili vrijedno priznanje kao što su danas medalje.

Odakle su stigle značke i zašto su se toliko popularizovale? Otprilike tokom 1975-1985., kad su napunile brijne  albume, izbole metre i metre stiropora i raznih jastučića, značke  su prvotno smišljene i proizvedene da se nose na reverima. U neko vreme toliko se značaka namnožilo da se oko njih stvorila prava mala industrija. Jednostavno, svako je u drugoj polovini ‘70-ih i početkom ‘80-ih imao svoju značku; svaka fabrika, manifestacija, svi klubovi, bendovi koji su se tada još zvali grupe, brendovi koji su se još zvali proizvodi, organizacije, akcije…  I svako je svakome poklanjao značku svoje fabrike ili kluba. Dobijale su se za dobrovoljno davanje krvi, učestvovanje u bilo čemu, umesto spomenice, kupovale se umesto razglednice ili prospekta, razmjenjivale…

Značke, same po sebi nisu imale nikakvu svrhu, osim da ih neko skuplja.

Motivi na značkama su bili različiti, mada su uglavnom imali onaj socijalno-kulturološko-edikativni prizvuk: Olimpijada u Moskvi, drug Tito sa potpisom, drug Tito bez potpisa, za petokrakom, bez petokrake, srp i čekić, petokraka, vojska, zastave, Kumrovec...

Značke (stare i nove, čija je cena vrlo različita) su mali proizvodi (često izrađeni od metala) s određenim uzorkom i natpisima. Njihovo sakupljanje bilo je posebno popularno u vreme Sovjetskog Saveza. Hobi je dobio masovni karakter nakon prvih letova kosmonauta - Jurija Gagarina, Germana Titova i drugih osvajača svemira. Takvi proizvodi su se proizvodili u velikim količinama pre rata i posleratnih godina. Ljupki suveniri stekli su posebnu popularnost u danima Festivala omladine i studenata (sredinom 1957. godine). U pripremama za praznik, veliki broj njih je oslobođen.

Relativno mlad, ali prilično popularan vid kolekcioniranja, koji ima dosta ljubitelja neprocenjivih dokaza prošlosti, je skupljanje bedževa, posebno retkih i skupih. Ova vrsta se zove faleristika, ali podrazumeva i prikupljanje ordena i raznih medalja. Izraz je nastao od reči "phalera", što znači metalni oklop koji se dodeljuje za vojne zasluge.

Više se cene proizvodi proizvedeni pre 1960. godine, posebno ako je tiraž manji od milion komada. Istovremeno, trošak se povećava ako uzorci imaju ne samo mali tiraž, već, na primjer, zanimljivu priču. Nažalost, nema dostupnih podataka o kategoriji Najskuplje značke, čija bi cena bila velika. U međuvremenu, poznato je da su kolekcionari spremni da izlože znatne sume za neke ekskluzivne primerke - oko 10 hiljada dolara i više.

Kolekcionarstvo je prvenstveno hobi. A svaki hobi je način da se "pobegne" od rutine, sive svakodnevice ili nezanimljivog posla. Osoba, koja svoje slobodno vreme provodi u potrazi za ovom ili onom retkom stvari, pre svega se odmara i ne misli na  svoje svakodne brige. Dakle em lepo em korisno.

30.05.2023.