Manđelos manastir Vranjaš

 Između sremskih sela Grgurevci i Manđelos, nad izvorom svetih vrača – Kozme i Damjana, u neposrednoj blizini mesta posvećenog svetom Jovanu Šangajskom nalazi se najmlađi fruškogorski manastir koji je posvećen Svetom Vasiliju Ostroškom.

Prelepa drvena crkva – brvnara, u šumi stogodišnjih lipa, izgrađena je od norveškog belog bora i čamovine nabavljene u Bosni i Hercegovini, te svojom arhitekturom odudara od ostalih fruškogorskih manastirskih crkvi, što ga čini posebnim.

Ktitoru ove crkve Milanu Milankoviću, poreklom iz Brodca kod Bijeljine, a koji živi i radi u Pertu u Australiji, uručen je Orden Svetog Save.

Milanković je još 2011. godine, boraveći na Fruškoj gori, obećao pomoć za izgradnju manastira, međutim tada je doživeo i tešku porodičnu tragediju.

Na Vranjašu, gde je sada podignuta crkva i manastir, Milankovićeva 16-godišnja kćerka odjednom je izgubila svest. Prevezli su je hitno u bolnicu u Beograd, ali joj nije bilo spasa. Od tada su ožalošćeni roditelji odlučili da budu ktitori crkve u znak sećanja na prerano umrlu ćerku.

Izvor Vranjaš je upisan u knjige 130. godina pre Hrista na Fruškoj Gori (Alma monsa). Od ovog izvora Rimljani su u prvom veku izgradili vodovod koji je Sirmium (današnju Sremsku Mitrovicu) snabdevao vodom sve do 4. veka. Ostaci ovog vodovoda postoje i danas.

Na nekim internetskim stranicama piše da se selo Manđelos nekad zvalo Nađolas (mađ. Nagyolaszi; veliko vlaško ili talijansko selo) pa su ga kasnije prekrstili u Manđelos. Poznato je po tome što većina voća s Fruške gore dolazi iz manđeloških voćnjaka Vranjaš i Mutalj, a u selu se proizvodi i kvalitetna rakija. 

Selo Manđelos neki zovu i Los Manđelos, što je očita aluzija na američki Los Anđeles, koga opet neki govornici našeg jezika pogrešno nazivaju Los AnđelOs. Žitelj Manđelosa je Manđelošanin, a pridev glasi manđeloški (ponegde piše i manđeloski). 

Kako god, u ovom malom mestu ima puno toga da se vidi. Pored jezera Vranješ, manastira Vranješ tu je i prelepa priroda Srema sa pogledom na Frušku goru.

13.03.2022.

Sportski aerodrom u Velikim Radincima

 U Velikim Radincima1944. godine je osnovan 122. Lovački avijacijski puk od pilota boraca NOR-a u saradnji sa 17. Vazduhoplovnom armijom vojske SSSR-a i 168. Lovačkom eskadrilom.

Aero-klub Sremska Mitrovica osnovan je 1949. godine pod imenom ’’Franjo Kluz’’ da bi 1992. godine dobio sadašnji naziv.

U okviru Aerodroma, sem piste, nalaze se i dva prostrana hangara, radionice, dve kancelarije, pomoćne prostorije za nastavu, savremena ambulanta, kuhinja, sanitarni čvor i bungalovi za odmor.

Aerodom poseduje četiri jedrilice marke ’’puhatek’’ i ’’cirus standard’’ i devet aviona različitih modela. Tokom cele godine na njemu se organizuje teorijska nastava za kursiste letenja na jedrilici i sportskim avionima, dok svakog vikenda od proleća do jeseni polaznici i svi zainteresovani mogu leteti u nebesko plavetnilo.

Danas, Aero klub vodi grupa entizujasta koja ponosno ističe da je odolela svim pokušajima da se aerodrom u Velikim Radincima privatizuje.

13.03.2022.

Nesuđena ulica kuća trščara

 2016. godine u ulici Kraljevića Marka u Novom Sadu, srušili su najstarije kuće u Novom Sadu, tzv. kuće-trščare, kako bi se sagradio komleks zgrada.

Tim rušenjem, završena je priča o kućama starim 250 godina koje su od 1989. do 4. avgusta 2015. godine imale status spomenika kulture, odnosno bile su upisane u Registar nepokretnih kulturnih dobara.

Vlasnici trščara su nekoliko godina više puta tražili da se sa ovih objekata skine zaštita, ističući da je grad za njih nezainteresovan a da sami nisu u mogućnosti da plaćaju njihovo održavanje.

Zub vremena na pet trščara, starih bezmalo dva i po veka, koje su se nalazile u Ulici Marka Kraljevića 24, 26, 26a, 28 i 30, odavno je bio vidljiv, a građevinska inspekcija je 2008. godine vlasnicima uručila rešenje o zabrani korišćenja, jer "postoji opasnost za život i zdravlje ljudi, bezbednost okoline i ugrožavanje životne sredine". Od tada, u njima su živeli na sopstvenu odgovornost.

Zbog katastrofalnog stanja u koje su nebrigom, kako vlasnika tako i gradskih vlasti, trščare dovedene, gradske vlasti su 2015. godine sa ovih objekata skinule zaštitu čime je otklonjena i poslednja zakonska prepreka za njihovo rušenje.

Gradske vlasti promenili su i prethodni urbanistički plan koji je predviđao da trščare nakon rekonstrukcije postanu deo parka koji bi sa njima činio posebnu kulturno-turističku lokaciju Novog Sada.

Rušenjem trščara, zauvek je nestala i potencijalna turistička atrakcija ne samo na području Novog Sada, već i cele Vojvodine. Nikle su ružne zgrade, tzv. golubarnici kako ih zovu oni koji imaju sreće da žive u kući u nekom mirnijem delu grada.

Slike sa interneta:

09.03.2022.

Dvorac Dunđerski u Kulpinu

 U mestu Kulpin nalaze se takozvani mali i veliki dvorac Dunđerski, sa velikim parkom. Međutim, istorijski podaci govore da su objekti građeni za plemićku porordicu Stratimirović krajem XVIII i početkom XIX veka. Porodica Stratimirović je bila vlasnik poseda oko 120 godina. Dala je više istorijskih ličnosti: Mitropolit Stevan Stratimirović, Đorđe Stratimirović - komandant srpske vojske u revoluciji 1848/49 godine. Ova porodica bila je jedna od najznačajnijih srpskih porodica u Habzburškoj monarhiji. Stratimirovići su jedna od retkih srpskih porodica koja je među prvima stekla plemstvo za vojničke zasluge u austrijskoj carevini 1745. od Marije Terezije. Jedno kratko vreme, imanje je od Stratimirovića, otkupio Matej Semzo od Kamjonike. Ova mađarska porodica kratko je gazdovala u Kulpinu i posle par godina, tačnije 1889. godine imanje je prodato Lazaru Dunđerskom, koji je kao i njegov sin Đorđe znatno doprineo razvoju i modernizaciji poljoprivrede u Kulpinu. 

Dunđerski su bili vlasnici do 1945 godine kada je imanje nacionalizovano. Stilski i vremenski oba dvorca pripadaju epohi klasicizma. Veliki dvorac je dobio današnji izgled prilikom restauracije 1912 godine, dok je manji dvorac tzv. Stari dvorac prizemna zgrada istog stila, ali je na žalost, danas, u mnogo lošijem stanju od velikog dvorca. Veliki dvorac, koji je simbol Kulpina, imao je isti izgled sve do 1912. godine, kada mu je izgoreo krov, te je novi urađen po nacrtima arhitekte Momčila Tapavice. Zgradi se prilazi velikom pristupnom rampom, koja je karakterisala sve dvorce koje je gradio Dunđerski – na neki način to mu je bio zaštitni znak. Tada je nestala i lanterna na krovu s koje je kontrolisano imanje.

 Sa dvorišne strane se nalazi visoki parter sa polukružnom terasom. 

Prozori su ukrašeni sa polurozetama sa figurama orlova. 

U velikom dvorcu se danas nalazi poljoprivredni Muzej, dodeljen Muzeju Vojvodine 2004, u kome se nalazi i nešto rodoslova porodica Stratimirović i Dunđerski. Danas je mali dvorac pretvoren u mesnu kancelariju i kancelarije kulpinskih udruženja građana.

Pre rekonstrukcije koja je bila 1912. godine, nema podataka o izgledu dvorca, a nije poznato ni ko je bio projektant niti graditelj. Samo postoji na jednoj staroj fotografiji sačuvan prvobitni izgled ovog dvorca.

Najveće promene su bile u krovnom delu. Sa centralnog dela je uklonjena kula, koja se izdizala iznad krova. Na njoj se nalazio vidikovac, veliki sat sa mehanizmom, aplikacija grba Stratimirovića i drugi dekorativni detalji.

Sa terase se pruža jedinstven pogled na park. Unutrašnjost dvorca je, kao i celokupna zgrada, rađena u klasicističkom stilu. 

Poslednji radovi obavljeni su 2009. godine i bili su na popravci krova, uređenju fasade i enterijera.

Stratimirovići su kuće sagradili na obodu prostrane poljane – zvane Dolina, prvo male privremene, a zatim veće, gospodske. Jedna od njih nalazila se na mestu gde je danas slovačka evangelička crkva. Iz tog vremena je sačuvan tzv. mali dvorac (druga polovina 18. veka) i "veliki dvorac" ili "kaštel", izgrađen 1826. godine.

Budući da se Đorđe Dunđerski oženio rođakom vladarske porodice Karađorđević, česti gosti kulpinskog dvorca bili su i kraljica Marija sa sinovima, prinčevima Petrom, Andrejem i Tomislavom.

Na imanju Dunđerskih u Kulpinu je nakon nacionalizacije osnovana poljoprivredna zadruga, koja je sve do 1991, odnosno do ustupanja kompleksa Poljoprivrednom muzeju koristila dvorac i pomoćne objekte.

Iz prostranog hola koji predstavlja centralnu komunikacionu prostoriju dugačkim hodnikom ulazi se u sve ostale prostorije u dvorcu. Ograde terase i krova su načinjene od livenog betona koji imitira kamen. Na čeonom delu je tokom rekonstrukcije postavljen dekorativni friz sa ornamentisanim pravougaonim poljima i vazama na uglovima. Takođe, za Veliki dvorac tipična je jarka kombinacija narandžaste i žute boje, sa belim stubovima. Posebno je atraktivna zadnja terasa koja nema vezu stepenicama s parkom, na nju se stupa iz centralnog salona.

Veliki dvorac je pretvoren u poljoprivredni muzej, dodeljen Muzeju Vojvodine 2004. Oba dvorca su spomenici kulture od velikog značaja, a neophodna su ulaganja za dovođenje dvoraca u reprezentativno stanje, budući da su poslednji obimniji radovi na popravci krova, uređenju fasade i enterijera obavljeni 2009. godine.

05.03.2022.