Mošorin mnogi smatraju zabačenim mestom jer nije uobičajeno, prolazno mesto. Ne, kojim putem dođeš, tim se i vraćaš. Ili dođeš iz Šajkaša i odeš za Vilovo, ako baš nećeš direktim, kraćim putem. I to je to. U Mošorin ide onaj ko baš hoće tamo. A razloga da se vidi mesto, nije da ih nema.
 |
| Dom kulture |
Mošorin se nalazi na severnoj strani Titelskog brega, na delu dugom četiri i širokom kilometar i po. Udaljen je od Tise oko 5 kilometara, od čijih voda ga štiti odbrambeni nasip. Mošorinci su vezani za breg, te ga zovu, Mošorinski breg, koji je postao površina na kojoj se seje i žanje žito. Isušivanjem aluvijalne ravni i regulacijom rečnog toka stvorena je još jedna kultivisana površina za uzgajanje industrijskog bilja i povrća. Ovi prostori su nastanjivani još od najranijih vremena. Iznad današnjeg naselja otkriven je arheološki lokalitet Feudvar, utvrđena gradina autohtonog predkeltskog stanovništva, sa nekropolom Stubarlija.
Mošorin se prvi put pominje pod tim imenom sredinom XVI veka kao naselje u titelskoj nahiji. Turci su ga zvali i Muzorin. Njihovim odlaskom selo je nakratko opustelo, ali se potpisanim Karlovačkim mirom 1699. godine, veliki deo meštana vratio i pripalo je bačko-bodroškoj županiji. Sredinom XVIII veka Mošorin je uključen u Potisku vojnu granicu i to je dovelo do većeg naseljavanja graničara iz okoline Subotice. Između 1773. i 1786. godine ovamo se iz Dalmacije i Hrvatske doselio značajan broj ljudi koje su meštani prozvali “šijacima”. Mošorin je uvek bio srpsko naselje, a pripadnici drugih nacionalnosti su se slabo useljavali, uglavnom Mađari i Nemci. Mošorinska pravoslavna crkva posvećena je prazniku Svete Trojice (Duhovi) koji su i seoska slava. Hram je podignut 1798. godine.
Na Bregu, iznad sela, nalazi se Kapela prenosa moštiju Sv. Nikole. Crkva je nazvana i Lazarica po planu arhitekte Đorđa Tabakovića koji je imao uzor crkvu Lazaricu u Kruševcu. Sagrađena je u srpsko-vizantijskom stilu, sa dva kubeta, sa idejom da bude ženski manastir. Zidana je od opeke sa rozetama u stilu moravske škole a ornametika u unutrašnjosti podseća na ranovizantijske mozaike. Ikonostas je radio Uroš Predić 1934. godine. Zidna dekoracija je veoma bogata, po ugledu na srednjovekovne manastire, uljanom bojom, 1934-1937. oslikao je samouki slikar Marko Milinov. Ktitor je bio mošorinski paroh protojerej Svetozar Vlaškalić.
Mošorin je imao školu još od 1730. godine. Od početka rada škole, pa skoro do kraja 18. veka školu su vodila samo dva učitelja, pop Jeftimije (1730-1746) i Arsenije Popović (1767-1793). Negde posle revolucije 1848. za kratko vreme sagrađene su dve školske zgrade, a samo nekih dvadesetak godina posle možemo naći podatak da je školu u Mošorinu pohađalo 200 đaka.
Pošto je stanovništvo za život zarađivalo uglavnom baveći se poljoprivredom i stočarstvom , a shodno tekućim društvenim i državnim događajima nastala je potreba za udruživanjem seljaka, tako da je prva zemljoradnička zadruga u Mošorinu nastala 1901. godine. Isto tako, obrazovane su i štedionice ili zadruge za međusobno pomaganje i štednju u svim većim mestima Šajkaške.
Zanatlija u Mošorinu nije bilo mnogo. Pominju se tek oko početka XIX veka i to sporadično, opančari, čizmari, ćurčije i krojači. Prvi poznati mošorinski trgovac je Pantelija Georgijević. Između dva svetska rata u Mošorinu živi i radi 40 zanatlija, imaju mlin i mlekaru, zemljoradničku zadrugu.
U borbi protiv odnarođivanja pevačka društva su jačala nacionalnu svest, pa je tako i u Mošorinu osnovano početkom 20. veka pevačko društvo, a između dva rata i lutkarsko pozorište koje je povremeno radilo.
U godinama posle II svetskog rata Mošorin su kolonizovali naseljenici mahom sa planina Vlašić i Ozren, a to se u većem broju desilo i tokom i posle rata u bivšoj Jugoslaviji . Osim toga, kao nomadi, godinama pre rata u BiH, preci tih ljudi doterivali su svoja stada na ispašu u Banat i Bačku. Zato su i izabrali ovaj kraj kao svoje mesto za život. Oko 1000 stanovnika Mošorina i danas se bavi stočarstvom, koje su unapredili u tom delu Vojvodine. U Mošorinu ima oko 18000ovaca i oko 6000 krava tako da u šali kažu da svakog dana iz ovog mesta teče reka mleka. U današnje vreme dnevno bar deset cisterni za prijem sirovog mleka prođe kroz selo, čije stanovnišvo živi isključivo od govedarstva i po tome se naročito izdvaja od ostalih sela u Vojvodini i Srbiji .
Od poznatih Mošorinaca moramo pomenuti Svetozara Miletića, velikog političara i rodoljuba, njegovog brata Georgija, učitelja i književnika, zatim, Isidoru Sekulić, poznatu srpsku književnicu i akademika. Takođe treba reći i da su Dušan Kanazir, biolog, akademik i jedno vreme predsednik SANU, kao i Mladen Dražetin, doktor društvenih nauka, intelektualac, ekonomista, pozorišni stvaralac, pesnik, književnik i filozof rođeni u Mošorinu.
Kuća gde je rođena Isidora Sekulić:
Razlozi da posetite ovo selo u današnje vreme mogli bi biti, recimo, “Centar za zemljanu arhitekturu”, arhitektice Dragane Kojičić koja je ideju da u Srbiji promoviše zemljanu arhitekturu, prožimajući tradicionalne sa savremenim tehnikama gradnje kuća koje dišu sprovela baš u ovom bačkom selu ili Čarda „Rečni Baron“ koja se nalazi na samoj obali Tise u blizini Mošorina, u poznatom Kampu Dukatar. Takođe, zanimljivo bi bilo posetiti i ribnjak “Tima”. Ribnjak “Tima” dobio je ime po osnivaču Timi Simiću, a nalazi se u Mošorinu pored Titelskog brega. Prostire se na površini od 40 hektara na dve lokacije u Mošorinu i Šajkašu.
Lokalni Dom zdravlja danas se odomaćio u najinteresantnijem zdanju u Mošorinu, među zidovima...ili pak zidinama, zavisno od toga kako vidimo ukrasne puškarnice po gornjim obodima jednospratne lepotice, Vile Prote Vlaškalića.
Dvorac kakav ne očekujemo da vidimo u jednom malom mestu u Vojvodini, a eto ova prelepa građevina, ima i svoju svrhu. Zadivljujuće! Skromno mesto u kome je sagrađen možda tako i čuva sve svoje kuće. Sve svoje brojeve, sve one godine na njima ispisane, svoje pretke, svoju istoriju...Veći gradovi mogli bi puno naučiti od ovih vrednih Mošorinaca. Vrednih i zbog toga što se bore da opstanu i očuvaju svoje selo.
02.07.2023.
